1.1 Η αύξηση του πληθυσμού

Σε λιγότερο από 75 χρόνια, ο αριθμός των ανθρώπων που ζουν στον πλανήτη τετραπλασιάστηκε περνώντας από τα 2 στα 8 δισεκατομμύρια, και συνεχίζει να αυξάνεται αν και, πλέον, με μικρότερη ταχύτητα.

Γράφημα 1: Ο παγκόσμιος πληθυσμός και ο ρυθμός αύξησης, 1950-2100.

Πηγή UN (2024) World Population Prospects

Η τάση αυτή ξεκίνησε πριν περίπου 200 χρόνια. Το Γράφημα 1 παριστάνει την πολύ μεγάλη αύξηση που καταγράφηκε σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα της ανθρώπινης ιστορίας.

Ο παγκόσμιος πληθυσμός αυξανόταν με πολύ αργούς ρυθμούς μέχρι τη Βιομηχανική Επανάσταση. Παρατηρώντας το Infographic μπορεί κανείς να κατανοήσει πόσο απότομη είναι η αύξηση του πληθυσμού που έχουμε βιώσει ως ανθρωπότητα σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα. Η αύξηση αυτή αποδίδεται στην τεράστια πρόοδο που συντελέστηκε σε πολλούς τομείς: στην ιατρική, τη γεωργία, τη τεχνολογία, τις μεταφορές, τις επικοινωνίες βελτιώνοντας εντυπωσιακά τις συνθήκες διαβίωσης.

O άνθρωπος, από την εμφάνισή του στη Γη, βρίσκεται σε διαρκή αλληλεπίδραση με το περιβάλλον του. Το φυσικό περιβάλλον καθορίζει τις συνθήκες μέσα στις οποίες ο άνθρωπος ζει και αναπαράγεται. Το φυσικό περιβάλλον επιδρά στον πολιτισμό που αναπτύσσει, τη διατροφή που ακολουθεί, τον τρόπο που ζει. Το περιβάλλον καθορίζει τη δυναμική με την οποία αναπτύσσεται ο άνθρωπος.

Ταυτόχρονα όμως το φυσικό περιβάλλον διαμορφώνεται από τον άνθρωπο και εξελίσσεται (αναπτύσσεται ή υποβιβάζεται) ανάλογα με το είδος και την ένταση της ανθρώπινης δραστηριότητας.

1.2 Ποιος ήταν ο Μάλθους και τι είπε;​

Ο Τόμας Ρόμπερτ Μάλθους (Thomas Robert Malthus) ήταν Άγγλος οικονομολόγος και δημογράφος, που έζησε από το 1766 έως το 1834. Έγινε γνωστός για τη θεωρία του σχετικά με τον πληθυσμό, που δημοσίευσε στο βιβλίο του με τίτλο “An Essay on the Principle of Population” το 1798.

Η θεωρία του Μάλθους ήταν κάτι σαν μια προειδοποίηση για το μέλλον. Ο Μάλθους παρατήρησε την γρήγορη αύξηση του πληθυσμού και ανησύχησε ότι αυτό μπορεί να είναι πρόβλημα. Παρουσίασε μια νέα οπτική μέσα από μια έντονα αμφιλεγόμενη θεώρηση που επηρέασε πολύ τη σκέψη της εποχής.

Τι ακριβώς είπε ο Μάλθους;

Ο Μάλθους σκέφτηκε ότι ο πληθυσμός των ανθρώπων αυξάνεται πολύ γρήγορα (με γεωμετρική πρόοδο). Αντίθετα, οι πόροι που μπορεί να παράγει η γη αυξάνονται μεν όχι, όμως, το ίδιο γρήγορα (με αριθμητική πρόοδο) όσο ο πληθυσμός. Βασιζόμενος σε αυτή την υπόθεση, ο Μάλθους υποστήριξε ότι αν ο πληθυσμός συνεχίσει να αυξάνεται, αναπόφευκτα θα φτάσει κάποια στιγμή όπου δεν θα υπάρχουν αρκετοί πόροι (κυρίως φαγητό) για όλους. Αυτό θα προκαλέσει πείνα, φτώχεια, επιδημίες, πολέμους για τη διεκδίκηση των περιορισμένων πόρων και μοιραία θανάτους. Με αυτό το βίαιο τρόπο ο πληθυσμός θα περιοριστεί σε επίπεδα που θα επιτρέπουν τη συντήρησή του. Στη συνέχεια, και όσο οι πόροι είναι αρκετοί, ο πληθυσμός θα αρχίσει να αυξάνεται και πάλι. Μόλις όμως ξεπεραστεί ξανά το όριο, ο κύκλος θα επαναληφθεί καταδικάζοντας την ανθρωπότητα σε επαναλαμβανόμενες περιόδους πείνας και εξαθλίωσης. Αυτή ήταν η μεγάλη ανησυχία του Μάλθους την οποία είχε διατυπώσει με πολύ πειστικό και επιδραστικό τρόπο, δημιουργώντας τη Μαλθουσιανή αντίληψη για το μέλλον της ανθρωπότητας και των μέτρων που χρειάζονται για την αποφυγή της «μαλθουσιανής παγίδας». Ο τρόπος με τον οποίο διατυπώθηκε η θεωρία του οδήγησε πολλούς, και τον ίδιο τον Μάλθους, να θεωρούν τους φτωχούς ως βασικούς υπαίτιους για την αύξηση του πληθυσμού και την ένδεια που αυτή συνεπάγεται. Ως λύση προτάθηκε η καθυστέρηση των γάμων και κατά συνέπεια την καθυστέρηση απόκτησης παιδιών όσων δεν είχαν αρκετούς πόρους ώστε να διασφαλίσουν το μέλλον της οικογένειάς τους.

Η θεωρία αυτή, που βρήκε σημαντικούς υποστηρικτές αλλά και φανατικούς διαφωνούντες, επηρέασε όσο λίγες τη διαμόρφωση των αντιλήψεων σχετικά με τη σχέση μεταξύ πληθυσμού και οικονομίας και αποτέλεσε την αρχή του προβληματισμού σχετικά με τη σύνδεση του πληθυσμού με το περιβάλλον. Δεν επαληθεύτηκε όμως ποτέ.

1.3 Γιατί δεν επαληθεύτηκε ο Μάλθους;

Σήμερα γνωρίζουμε ότι παρά την έντονη ανησυχία του Μάλθους και παρά την απήχηση που είχε στην εποχή του η θεωρία του, αυτή δεν επαληθεύτηκε όπως την είχε φανταστεί. Αντίθετα, ο πληθυσμός συνέχισε να αυξάνει χωρίς ποτέ να επιβεβαιωθούν οι αρνητικές προβλέψεις του Μάλθους.

Ο βασικότερος λόγος που διαψεύστηκε ο Μάλθους ήταν η τεχνολογική πρόοδος και η ανάπτυξη της επιστήμης. Από την εποχή του μέχρι σήμερα, οι άνθρωποι ανακάλυψαν νέες τεχνολογίες και τρόπους καλλιέργειας ώστε να παράγονται περισσότερα προϊόντα από την ίδια έκταση γης. Ας σκεφτούμε, για παράδειγμα, τα σύγχρονα αγροκτήματα που χρησιμοποιούν μηχανήματα, συστήματα ύδρευσης και λιπάσματα επιτυγχάνοντας αποδοτικότερες καλλιέργειες. Τελικά, η παραγωγή τροφίμων αυξήθηκε πολύ περισσότερο από ό,τι ο Μάλθους πίστευε.

Η τεχνολογική πρόοδος συνέβαλε και στην αύξηση της φέρουσας ικανότηταςη μέγιστη ποσότητα πληθυσμού ή δραστηριοτήτων που ένας τόπος μπορεί να υποστηρίξει μακροπρόθεσμα, χωρίς να υποβαθμίζονται οι φυσικοί πόροι, η βιοποικιλότητα και οι οικολογικές διεργασίες της γης ως προς τον άνθρωπο. Οι άνθρωποι βρήκαν αποδοτικότερους τρόπους να καλλιεργούν τη γη και μεθόδους να συντηρούν και να επεξεργάζονται την παραγωγή τους. Έτσι παρόλο που ο πληθυσμός συνέχισε να αυξάνεται, και μάλιστα πολύ γρηγορότερα από πριν, η παραγωγή τροφής και πρώτων υλών ακολούθησε με αντίστοιχα γρήγορο ρυθμό.

Παράλληλα, βελτιώθηκε σημαντικά το βιοτικό επίπεδο και οι συνθήκες εργασίας. Οι πόλεις αναπτύχθηκαν, οι συνθήκες υγιεινής βελτιώθηκαν, και οι κοινωνίες έγιναν πιο οργανωμένες. Αυτό επέτρεψε στους ανθρώπους να έχουν καλύτερη πρόσβαση σε φαγητό και πόρους, παρά την αύξηση του πληθυσμού.

Επίσης, με την πάροδο του χρόνου, οι άνθρωποι άρχισαν να καταλαβαίνουν τη σημασία του οικογενειακού προγραμματισμούη διαδικασία μέσα από την οποία τα άτομα ή τα ζευγάρια λαμβάνουν αποφάσεις σχετικά με τον αριθμό των παιδιών που επιθυμούν να αποκτήσουν και το χρονικό διάστημα μεταξύ των γεννήσεων, χρησιμοποιώντας γνώσεις και μέσα για την πρόληψη ή την επίτευξη εγκυμοσύνης., δηλαδή να αποφασίζουν πότε και πόσα παιδιά θα κάνουν, ώστε να μπορούν να τα φροντίσουν καλύτερα. Αυτό βοήθησε τον πληθυσμό να αυξάνεται με πιο αργούς ρυθμούς από ό,τι φοβόταν ο Μάλθους.

Με άλλα λόγια ο Μάλθους υποτίμησε την ευρηματικότητα και την ικανότητα των ανθρώπων να επινοούν λύσεις ώστε να αντιμετωπίζουν τις δυσκολίες, αντί να υποκύπτουν σε αυτές. Στα χρόνια που μεσολάβησαν από το Μάλθους μέχρι σήμερα, όχι μόνο αυξήθηκε ο παγκόσμιος πληθυσμός (και μάλιστα οκταπλασιάστηκε) αλλά βελτιώθηκε εντυπωσιακά το επίπεδο ζωής, διαψεύδοντας τις δυσοίωνες προβλέψεις.

Παρ’όλα αυτά, σήμερα η θεωρία και οι προβληματισμοί του αναβιώνουν. Η μεγάλη αύξηση του πληθυσμού σε συνδυασμό με την περιβαλλοντική επιβάρυνση αναζωπυρώνουν ανησυχίες σχετικές με την ασφάλεια των τροφίμων, την ποιότητα του νερού και του αέρα – προβλήματα που συνδέονται με την κλιματική αλλαγήαναφέρεται στις αλλαγές που γίνονται στις μέσες μακροπρόθεσμες καιρικές συνθήκες μίας συγκεκριμένης περιοχής, για μεγάλο χρονικό διάστημα. Τα τελευταία χρόνια, όμως, με τον όρο «κλιματική αλλαγή» ονομάζουμε την αλλαγή του κλίματος σε όλον τον πλανήτη, η οποία είναι αποτέλεσμα κυρίως των δραστηριοτήτων του ανθρώπου.

2.1. Περιβάλλον

Σήμερα ζούμε πολύ καλύτερα και πολύ περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη περίοδο της ανθρωπότητας. Στην εποχή μας, το ποσοστό των ανθρώπων που διαθέτει ένα ασφαλές σπίτι, έχει καθημερινά τροφή και πόσιμο νερό, γνωρίζει γραφή και ανάγνωση, έχει πρόσβαση σε ιατροφαρμακευτική περίθαλψη είναι υψηλότερο από ποτέ.

Η τεχνολογική και επιστημονική πρόοδος που συντελέστηκε τα τελευταία 200 χρόνια άλλαξε ριζικά τον τρόπο και τη διάρκεια ζωής αλλά και τη σχέση του ανθρώπου με το περιβάλλον.

Αυτό όμως δε συνέβη χωρίς κόστος.

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή και ας φανταστούμε τη ζωή των ανθρώπων πριν αρκετές δεκαετίες.

Όλοι οι κάτοικοι ενός χωριού ασχολούνται με αγροτικές εργασίες: καλλιεργούν τη γη και παράγουν ανάλογα με το κλίμα και τις ιδιαιτερότητες της περιοχής τα τρόφιμα και τα προϊόντα που τους χρειάζονται για να τραφούν και να επιβιώσουν. Φροντίζουν να καλλιεργούν με τρόπο αποδοτικό χωρίς όμως να εξαντλούν τη γη: εναλλάσσουν τις καλλιέργειες (αμειψισπορά) η εναλλαγή καλλιεργειών από τη μία καλλιεργητική περίοδο στην άλλη, με κύριους σκοπούς τον περιορισμό των εχθρών των καλλιεργειών, την αποφυγή της εξάντλησης των θρεπτικών ουσιών από το έδαφος και τη βελτίωση της βιοποικιλότητας και αφήνουν τη γη να ξεκουραστεί(αγρανάπαυση)η προσωρινή διακοπή της καλλιέργειας ενός αγρού για να αποκτήσει ξανά την παραγωγικότητα του. Συνήθως διαρκεί ένα χρόνο (δηλαδή από μία έως τρεις καλλιεργητικές περιόδους) και εξαρτάται από το είδος του εδάφους, την παρουσία ή μη εχθρών των καλλιεργειών και τις κλιματικές συνθήκες που επικρατούν ώστε να παράγει κάθε χρόνο, χωρίς να υποβαθμίζεται. Με ανάλογο τρόπο διαχειρίζονται τα δάση: αξιοποιούν τη ξυλεία που χρειάζονται είτε για να κατασκευάζουν σπίτια, έπιπλα και άλλα αντικείμενα είτε για θέρμανση. Αφήνουν τα υπόλοιπα δέντρα να μεγαλώσουν ενώ παράλληλα φροντίζουν και καθαρίζουν τα δάση τα οποία δίνουν οξυγόνο, συγκρατούν τα νερά της βροχής και φιλοξενούν πουλιά, έντομα και ζώα. Εκτρέφουν ζώα από τα οποία παίρνουν αυγά, γάλα και κρέας, αλλά και μαλλί ή δέρμα, ενώ κάποια άλλα τα χρησιμοποιούν για τις αγροτικές δουλειές ή τις μετακινήσεις τους. Η ζωή αυτή έχει δυσκολίες. Η καλλιέργεια της γης γίνεται χειρωνακτικά και είναι επίπονη. Η παραγωγή εξαρτάται από τις καιρικές συνθήκες και υπάρχουν εποχές που η παραγόμενη ποσότητα δεν είναι αρκετή.

Με την κατασκευή των πρώτων μηχανών, οι δουλειές γίνονται όλο και πιο γρήγορα και παράγονται όλο και περισσότερα προϊόντα. Δε χρειάζεται πλέον όλοι οι άνθρωποι να είναι αγρότες. Οι περισσότεροι δουλεύουν στα εργοστάσια. Τα μηχανήματα που απλοποιούν την παραγωγή αλλά και την καθημερινότητα των ανθρώπων αξιοποιούν φυσικούς πόρους όπως ξύλα, κάρβουνο, πετρέλαιο. Η ζωή των ανθρώπων βελτιώνεται γιατί τώρα περισσότερα προϊόντα παράγονται ευκολότερα και αφήνουν μεγάλο κέρδος. Το χωριό μεγαλώνει: οι περισσότεροι κάτοικοι χρειάζονται περισσότερα και μεγαλύτερα σπίτια. Κάποια δάση αποψιλώνονται άλλοτε για να δημιουργηθούν πόλεις, άλλοτε για να καλλιεργηθούν μεγαλύτερες εκτάσεις, κι άλλοτε πάλι για να κατασκευαστούν περισσότερα εργοστάσια που θα παράγουν περισσότερα προϊόντα και θα δημιουργήσουν μεγαλύτερα κέρδη για τους κατοίκους.

Η φοβερή αυτή εξέλιξη επέτρεψε σε περισσότερους ανθρώπους να απολαμβάνουν περισσότερα αγαθά. Ο ανθρώπινος πληθυσμός μπορούσε να αυξάνεται χωρίς να απειλείται από έλλειψη τροφής, νερού ή από ασθένειες.

Μια εξέλιξη που όμως είχε τεράστιο κόστος για το περιβάλλον.

Εργοστάσια, μηχανήματα, αυτοκίνητα, αεροπλάνα, τρένα και πλοία που λειτουργούν με ορυκτά καύσιμα παράγουν τεράστιες ποσότητες ρύπων, που επιβαρύνουν την ποιότητα τον αέρα που αναπνέουνε και του νερού που πίνουνε. Η αποψίλωση των δασών και η αποξήρανση λιμνών για να δημιουργηθούν καλλιεργήσιμα χωράφια και πόλεις οδηγεί στην καταστροφή των φυσικών οικοσυστημάτων και την απώλεια βιοποικιλότηταςη μείωση της ποικιλίας των οργανισμών που ζουν στον πλανήτη μας. Οι αυξανόμενες εκπομπές ανθρωπογενών ρύπων από την καύση των ορυκτών καυσίμων εντείνουν το φαινόμενο του θερμοκηπίουτο φαινόμενο κατά το οποίο, λόγω της παρουσίας αερίων του θερμοκηπίου, η ατμόσφαιρα του πλανήτη δρα ως «μονωτικό» συγκρατώντας τη θερμότητα και αυξάνοντας τη θερμοκρασία, το οποίο κάνει τον πλανήτη όλο και πιο ζεστό, προκαλώντας ακραία καιρικά φαινόμενα, όπως καύσωνες, τυφώνες, πλημμύρες και ξηρασίες.

2.2. Βιοποικιλότητα

Η βιοποικιλότητα, όπως μαρτυρά και το όνομά της, είναι το πλήθος και η ποικιλομορφία των οργανισμών που υπάρχουν στον πλανήτη Γη και συντηρούν τη ζωή σε αυτόν. Κάθε οργανισμός, από τις κοινότητες μικροοργανισμών (σκουλήκια) που υπάρχουν στο έδαφος (χώμα) μέχρι και τα μεγάλα θηλαστικά και κητώδη, έχουν σημασία για την ακεραιότητα του πλανήτη μας. Οποιαδήποτε αλλαγή στην κατάσταση ή τον πληθυσμό ενός από αυτά τα είδη, επηρεάζει την κατάσταση των υπολοίπων βραχυπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα.

Η βιοποικιλότητα αναφέρεται σε τέσσερα επίπεδα:

Τη γενετική βιοποικιλότητα, η οποία περιγράφει την ποικιλομορφία μέσα στο ίδιο το είδος. Ας σκεφτούμε, για παράδειγμα πόσο διαφορετικοί είναι μεταξύ τους οι άνθρωποι ή πόσες διαφορετικές ράτσες σκύλων υπάρχουν ή πόσες ποικιλίες μήλων προέρχονται από δέντρα που όλα λέγονται μηλιές. Η ποικιλία αυτή μέσα στο ίδιο το είδος είναι αποτέλεσμα άλλοτε της γενετικής διαφοροποίησης που προκύπτει είτε από αλλαγή στις συνθήκες του περιβάλλοντος, οι οποίες αναγκάζουν τα είδη να προσαρμοστούν, είτε από γενετικές μεταλλάξεις που συμβαίνουν λόγω τυχαίων γεγονότων, και άλλοτε της ανθρώπινης παρέμβασης.

Την ποικιλότητα των ειδών, η οποία περιγράφει τον αριθμό και την αφθονία των διαφορετικών ειδών στις βιοκοινότητες: φυτά, ζώα, μύκητες, βακτήρια.

Την ποικιλότητα των οικοσυστημάτων, η οποία περιγράφει την ποικιλία των χερσαίων και υδατικών οικοσυστημάτων που απαντώνται σε μια περιοχή ή στη Γη.

Τη λειτουργική ποικιλότητα, η οποία περιγράφει την πληθώρα βιολογικών και χημικών διεργασιών, όπως η ροή ενέργειας και ύλης που απαιτούνται για την επιβίωση της ζωής στον πλανήτη (π.χ. ο κύκλος του άνθρακα, ο κύκλος του νερού).

Η βιοποικιλότητα είναι σημαντική για πολλούς λόγους. Πρόσφατες μελέτες διαπιστώνουν πως η υγεία των ανθρώπων εξαρτάται από τη βιοποικιλότητα και τις υπηρεσίες της για τη ζωή στη Γη.

Η ποικιλία ειδών εξασφαλίζει ότι τα οικοσυστήματα λειτουργούν ομαλά και συνεχίζουν να προσφέρουν βασικές υπηρεσίες για τη ζωή στη Γη, όπως η παραγωγή οξυγόνου, ο καθαρισμός του νερού, η ανακύκλωση θρεπτικών ουσιών και η ρύθμιση του κλίματος[2]Οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ των ειδών, ιδιαίτερα οι τροφικές σχέσεις που αναπτύσσουν μεταξύ τους, παρέχουν ζωτικές οικοσυστημικές υπηρεσίες και αποτρέπουν την υπερβολική αύξηση ενός πληθυσμού.. Η αναγνώριση της αξίας της βιοποικιλότητας από τον άνθρωπο γίνεται κυρίως μέσω των «υπηρεσιών» ή αγαθών που μας παρέχει, τόσο των ορατών (π.χ. τροφή, καθαρό νερό) αλλά και των μη ορατών (π.χ. ικανότητα βλάστησης να παρέχει δροσιά στις πόλεις μας, ή ικανότητα βλάστησης να δεσμεύει διοξείδιο του άνθρακα από την ατμόσφαιρα και να ρυθμίζει την ποιότητα του αέρα που αναπνέουμε).

Η βιοποικιλότητα δεν είναι στατική, αλλάζει γιατί αλλάζουν οι συνθήκες που την ορίζουν. Αυτές μπορεί να είναι φυσικές συνθήκες όπως το κλίμα, η γεωμορφολογία ή τεχνητές όπως η ανθρώπινη δραστηριότητα.

[2] Οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ των ειδών, ιδιαίτερα οι τροφικές σχέσεις που αναπτύσσουν μεταξύ τους, παρέχουν ζωτικές οικοσυστημικές υπηρεσίες και αποτρέπουν την υπερβολική αύξηση ενός πληθυσμού.

Χάρτης 1. Περιοχές ιδιαίτερα υψηλής βιοποικιλότητας

Πηγή: https://databasin.org/datasets/e5e1b415498249d0b511b0eef8625c12/

Όταν μιλάμε για “απώλεια βιοποικιλότηταςη μείωση της ποικιλίας των οργανισμών που ζουν στον πλανήτη μας“, εννοούμε ότι κάποια είδη εξαφανίζονται ή μειώνονται σε αριθμό. Αυτό σημαίνει ότι ο πλανήτης μας χάνει κομμάτια της φυσικής του ποικιλίας. Όταν ένα είδος εξαφανίζεται, το οικοσύστημαένα σύστημα στο οποίο τα έμβια είδη (φυτά, ζώα, βακτήρια κ.λπ.) και το μη έμβιο περιβάλλον τους αλληλοεπιδρούν ως λειτουργική μονάδα. οι πηγές ενέργειας που μας δίνει η φύση με διάφορους τρόπους (νερό, καρποί, ορυκτά, αέρας, ήλιος κ.αλ.) στο οποίο ζούσε μπορεί να μεταβάλλει την ισορροπία του και να δημιουργηθεί ένα οικοσύστημα με νέα σύνθεση, αφού τα είδη που συνυπάρχουν σε μια βιοκοινότητα είναι αλληλεξαρτώμενα. Για παράδειγμα, αν εξαφανιστεί ένα είδος φυτού που τρώει ένα συγκεκριμένο ζώο, αυτό το ζώο μπορεί να δυσκολευτεί να επιβιώσει. Τότε το ζώο αυτό ή θα αναγκαστεί να μεταναστεύσει, ή θα μειωθεί ο πληθυσμός του. Αν εξαφανιστεί ένα αρπακτικό, τα ζώα που έτρωγε μπορεί να αυξηθούν υπερβολικά και να δημιουργήσουν μεταβολή στο οικοσύστημα ή ακόμη και στον ίδιο τους τον πληθυσμό. Σε μία τέτοια περίπτωση μπορεί είτε ο πληθυσμός τελικά να καταρρεύσει, ή με τυχαίους μηχανισμούς ρύθμισης να βρεθεί σε μια νέα κατάσταση ισορροπίας. Παράδειγμα τέτοιων μηχανισμών θα μπορούσε να είναι η μετανάστευση νέων ειδών αρπακτικών ζώων, η εμφάνιση των οποίων θα βοηθήσει την εξεύρεση νέου σημείου ισορροπίας μέσα από τη ρύθμιση του πληθυσμού των θηραμάτων.

Γιατί κάποια είδη απειλούνται ή και εξαφανίζονται;

Τα είδη απειλούνται για διάφορους λόγους, συχνά λόγω ανθρώπινων δραστηριοτήτων που αλλάζουν το περιβάλλον μέσα στο οποίο ζουν.

Ένας βασικός λόγος εξαφάνισης ενός είδους είναι η καταστροφή ή η συρρίκνωση του ενδιαιτήματόςτο φυσικό περιβάλλον μέσα στο οποίο ζει και αναπαράγεται ένα είδος, ένας πληθυσμός ή μια βιοκοινότητα του. Όταν κόβουμε τα δάση ή ρυπαίνουμε/μολύνουμε με απόβλητα τη θάλασσα, κάποια ζώα και φυτά ή θαλάσσιοι οργανισμοί, αντίστοιχα, χάνουν το σπίτι τους, τον τόπο που ζουν, και χωρίς αυτό δεν μπορούν να υπάρχουν.

Το υπερβολικό κυνήγι και ψάρεμα (υπεραλίευση) οδηγούν σε δραματική μείωση του αριθμού κάποιων ζώων, πτηνών ή ψαριών που δεν προλαβαίνουν να αναπαραχθούν.

Άλλες φορές, πάλι, εισάγουμε νέα είδη φυτών ή ζώων σε περιοχές που δεν είναι το φυσικό τους περιβάλλον. Η εισβολή ξενικών ειδών μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τα τοπικά είδη και να καταστρέψει την ισορροπία του οικοσυστήματος.

Η έκλυση αερίων του θερμοκηπίου επηρεάζει τη θερμοκρασία, τη συχνότητα των βροχών αλλά και την περιεκτικότητα των ωκεανών σε αλάτι και οξυγόνο, κάνοντας δύσκολες τις συνθήκες ζωής για κάποια είδη.

Η ρύπανση του νερού, του εδάφους και του αέρα υποβαθμίζουν το περιβάλλον διαβίωσης, την ποιότητα και την ποσότητα τροφής και νερού. Ανάλογα με την ένταση της μεταβολής και τις γενετικές τους δυνατότητες, κάποια είδη καταφέρνουν να προσαρμοστούν αλλάζοντας (λίγο ή πολύ) ενώ άλλα εξαφανίζονται.

2.3 Κλιματική Αλλαγή

Το κλίμα της Γης έχει αλλάξει πολλές φορές τα τελευταία 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια περίπου. Οι ηφαιστειακές εκρήξεις, η κίνηση των τεκτονικών πλακών και οι αλλαγές στην ηλιακή ακτινοβολία που φτάνει στη Γη, συνέβαλαν αρκετές φορές να αλλάξει το κλίμα. Ενώ κάποιες κλιματικές αλλαγές είναι φυσικές, οι αλλαγές που παρατηρούμε σήμερα είναι σε μεγάλο βαθμό αποτέλεσμα της ανθρώπινης δραστηριότητας.

Η κλιματική αλλαγήαναφέρεται στις αλλαγές που γίνονται στις μέσες μακροπρόθεσμες καιρικές συνθήκες μίας συγκεκριμένης περιοχής, για μεγάλο χρονικό διάστημα. Τα τελευταία χρόνια, όμως, με τον όρο «κλιματική αλλαγή» ονομάζουμε την αλλαγή του κλίματος σε όλον τον πλανήτη, η οποία είναι αποτέλεσμα κυρίως των δραστηριοτήτων του ανθρώπου (που μερικές φορές αναφέρεται ως υπερθέρμανση του πλανήτη) είναι η διαδικασία θέρμανσης του πλανήτη μας. Αυτό προκαλείται σε μεγάλο βαθμό από ενέργειες όπως η αποψίλωση των δασών, η καύση ορυκτών καυσίμων και η εντατική γεωργία, οι οποίες αλλάζουν τη συγκέντρωση των αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα.

Τα τελευταία 150 χρόνια, η Γη θερμαίνεται ταχύτερα από οποιαδήποτε άλλη χρονική περίοδο γνωρίζουμε. Η μέση θερμοκρασία της Γης ανεβαίνει και αυτό οδηγεί σε ακραία καιρικά φαινόμενα (π.χ. καύσωνες μεγάλους σε διάρκεια ή και εκτός εποχής, ακραίες βροχοπτώσεις ) με καταστροφικές συνέπειες (π.χ. πυρκαγιές, λειψυδρία, πλημμύρες). Ακόμη και μια μικρή αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας μπορεί να έχει τεράστιες επιπτώσεις στην υγεία των φυτών και των ζώων στον πλανήτη μας.

Κλίμα ή Καιρός;

Το κλίμα αναφέρεται στις καιρικές συνθήκες (βροχόπτωση, άνεμος, θερμοκρασία) που επικρατούν σε μια μεγάλη περιοχή σε μεγάλη χρονική περίοδο. Για να χαρακτηρίσουμε το κλίμα μιας περιοχής πρέπει να δούμε πώς διαμορφώνονται οι καιρικές συνθήκες  για τουλάχιστον 30 χρόνια.

Για παράδειγμα, το κλίμα στην Ελλάδα είναι τυπικό Μεσογειακό με ήπιους και υγρούς χειμώνες, ζεστά και ξηρά καλοκαίρια και μακρές περιόδους ηλιοφάνειας κατά τη διάρκεια του έτους.

Ο καιρός, αναφέρεται στις καιρικές συνθήκες που επικρατούν σε μια συγκεκριμένη περιοχή σε μια πολύ σύντομη χρονική περίοδο. Ο καιρός είναι γενικά τοπικός και προσωρινός.

Για παράδειγμα, λέμε «ο καιρός το πρωί ήταν βροχερός αλλά μετά το μεσημέρι βγήκε ήλιος και ανέβηκε η θερμοκρασία».

Ο καιρός μπορεί να αλλάζει συχνά χωρίς να αλλάζει το κλίμα.

Αντίθετα, η αλλαγή του κλίματος γίνεται αργά και έχει τεράστιες επιπτώσεις στη λειτουργία των οικοσυστημάτων, την υγεία, την οικονομία.

Ο κύριος λόγος για τον οποίο η Γη θερμαίνεται είναι η αύξηση των αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα. Τα αέρια του θερμοκηπίου (όπως το διοξείδιο του άνθρακα και το μεθάνιο) παγιδεύουν τη θερμότητα του ήλιου στην ατμόσφαιρα της Γης. Η παγιδευμένη θερμότητα συμβάλλει στην αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη μας.

Οι επιστήμονες γνωρίζουν ότι το κλίμα της Γης έχει θερμανθεί και ψυχθεί αρκετές φορές κατά τη διάρκεια εκατομμυρίων ετών. Όμως, η σημερινή αύξηση της θερμοκρασίας συμβαίνει πολύ ταχύτερα από ό,τι ήταν γνωστό στο παρελθόν. 

Πώς καταλαβαίνουμε ότι συμβαίνει κλιματική αλλαγή;

Η άνοδος της θερμοκρασίας δεν σημαίνει απλώς ότι έχουμε θερμότερο καιρό, αλλά ότι σε παγκόσμιο επίπεδο τα καιρικά φαινόμενα γίνονται πιο ακραία και πιο συχνά. Ορισμένες περιοχές γίνονται πιο υγρές και άλλες πιο ξηρές. Παράκτιες περιοχές αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο να πλημμυρίσουν ή ακόμη και να εξαφανιστούν καθώς η στάθμη της θάλασσας θα ανεβαίνει όσο λιώνουν οι πάγοι.

• Τα καλοκαίρια γίνονται πιο ζεστά και διαρκούν περισσότερο. Οι καύσωνεςκαιρικό φαινόμενο με θερμοκρασίες που είναι υψηλές όλη τη διάρκεια του 24ώρου και έχει συνήθως διάρκεια αρκετών ημερών, δηλαδή οι μέρες που η θερμοκρασία είναι πολύ υψηλή, είναι πιο συχνοί και πιο έντονοι.
• Η βροχή δεν πέφτει όπως παλιά. Οι βροχοπτώσεις είναι αραιότερες αλλά εντονότερες, με αποτέλεσμα πλημμύρες να διαδέχονται περιόδους ξηρασίας.
• Οι πυρκαγιές σε δάση γίνονται πιο συχνές και πιο καταστροφικές λόγω της ξηρασίας που προκαλεί η κλιματική αλλαγή.
• Οι θάλασσες γύρω μας ζεσταίνονται, και η στάθμη τους ανεβαίνει. Αυτό μπορεί να πλημμυρίσει περιοχές κοντά στις ακτές. Επηρεάζεται επίσης η θαλάσσια ζωή και περιορίζεται η αλιεία.

Όλο και περισσότεροι επιστήμονες συγκλίνουν στη διαπίστωση ότι τα συχνά και έντονα ακραία καιρικά φαινόμενα των τελευταίων ετών είναι αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής. Η αύξηση της θερμοκρασίας της ατμόσφαιρας και της θάλασσας συνεισφέρει στην εμφάνιση ακραίων καιρικών φαινομένων, όπως ο καύσωνας, ενώ επίσης επηρεάζει τη συχνότητα εκδήλωσης και τη διάρκειά τους.

Σήμερα οι μεταβολές στο κλίμα είναι τόσο έντονες και γενικευμένες που πλέον έχει επικρατήσει ο όρος κλιματική κρίσηόρος που χρησιμοποιείται για να υπογραμμίσει την επείγουσα και απειλητική φύση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. Αναφέρεται στην τρέχουσα φάση, όπου οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής, όπως τα ακραία καιρικά φαινόμενα, γίνονται ολοένα και πιο συχνές, έντονες και καταστροφικές για τον άνθρωπο, την κοινωνία, το περιβάλλον και την οικονομία, ακριβώς για να τονιστεί η επείγουσα ανάγκη αντιμετώπισης των σοβαρών και άμεσων επιπτώσεών της.

Κλιματική μετανάστευση

Η κλιματική κρίση είναι μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει σήμερα η ανθρωπότητα. Επηρεάζει όλο τον πλανήτη μας και αλλάζει τον τρόπο ζωής των ανθρώπων όπου κι αν βρίσκονται. Όταν έχει παρατεταμένη ξηρασία μειώνεται το διαθέσιμο νερό, οι καλλιέργειες στεγνώνουν, το έδαφος ξεραίνεται. Όταν ανεβαίνει η στάθμη της θάλασσας, το έδαφος διαβρώνεται, περιοχές πλημμυρίζουν, καλλιέργειες καταστρέφονται. Τέτοιας κλίμακας αλλαγές κάνουν τις περιοχές που πλήττονται από αφιλόξενες έως και επικίνδυνες για τους ανθρώπους. Εμφανίζεται ένα νέο φαινόμενο που ονομάζεται κλιματική μετανάστευσηη αναγκαστική μετακίνηση ανθρώπων που συμβαίνει λόγω των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής και δημιουργεί κλιματικούς μετανάστεςο άνθρωπος που αναγκάζεται, λόγω μη αναστρέψιμων αλλαγών στο περιβάλλον, να εγκαταλείψει τη περιοχή του και το σπίτι του για να ζήσει σε πιο ασφαλή περιοχή ανθρώπους που αναγκάζονται, λόγω μη αναστρέψιμων αλλαγών στο περιβάλλον, να εγκαταλείψουν τη περιοχή τους και τα σπίτια τους για να ζήσουν σε πιο ασφαλείς περιοχές.

Η κλιματική μετανάστευση είναι ήδη γεγονός. Σε μέρη της Αφρικής, της Ασίας και ακόμα και σε ορισμένες περιοχές της Λατινικής Αμερικής, συχνές πλημμύρες, ισχυροί τυφώνες και παρατεταμένες ξηρασίες έχουν καταστρέψει σπίτια και καλλιέργειες, αναγκάζοντας τους κατοίκους να βρουν νέα μέρη για να ζήσουν. Οι επιστήμονες υπολογίζουν ότι μέσα στις επόμενες δεκαετίες, μέχρι το 2050, περίπου 200 εκατομμύρια άνθρωποι μπορεί να βρεθούν αντιμέτωποι με την ανάγκη να μετακινηθούν λόγω των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. Αυτό δείχνει πόσο μεγάλη είναι η επίδραση του προβλήματος και πόσο σημαντικό είναι να δράσουμε έγκαιρα.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα νησιά των Μαλδιβών. Οι Μαλδίβες είναι μια χώρα που αποτελείται από πολλά μικρά νησιά στον Ινδικό Ωκεανό. Λόγω της κλιματικής αλλαγής, η στάθμη της θάλασσας ανεβαίνει σταδιακά. Αυτό σημαίνει ότι το έδαφος διαβρώνεται απειλώντας σπίτια, σχολεία και νοσοκομεία. Η ποιότητα του εδάφους υποβαθμίζεται και οι κάτοικοι δυσκολεύονται με τις αγροτικές δραστηριότητες. Εκτιμάται ότι υπάρχει σοβαρός κίνδυνος κάποια από τα νησιά των Μαλδιβών να χαθούν κάτω από τα νερά του Ινδικού Ωκεανού σε μερικά χρόνια.

Η κλιματική μετανάστευση δεν επηρεάζει μόνο τους ανθρώπους που μετακινούνται, αλλά και τις κοινότητες που τους υποδέχονται. Όταν πολλοί άνθρωποι μετακινούνται από μία περιοχή, μπορεί να δημιουργηθούν πιέσεις σε πόρους, υπηρεσίες και υποδομές στις νέες τους κατοικίες. Γι’ αυτό είναι σημαντικό οι κυβερνήσεις, οι επιστήμονες και οι οργανισμοί να συνεργάζονται για να βρουν λύσεις που θα προστατεύσουν τόσο τους ανθρώπους όσο και το περιβάλλον.

Τέλος, η κλιματική μετανάστευση μας θυμίζει ότι όλοι μας πρέπει να δράσουμε για να μειώσουμε τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.

Τι μπορούμε να κάνουμε για να επιβραδύνουμε την κλιματική αλλαγή;

Υπάρχουν πολλές μικρές δράσεις που μπορούν να αναλάβουν τα άτομα για να βοηθήσουν. Το άθροισμα αυτών των μικρών δράσεων του καθενός και της κάθε μίας από εμάς μπορεί να κάνει τη μεγάλη αλλαγή που χρειάζεται σήμερα ο πλανήτης.

Σίγουρα κάποιος άνθρωπος μπορεί να σκεφτεί ότι ακόμα κι αν τρώει λιγότερο κρέας, χρησιμοποιεί λιγότερο πλαστικό και δεν ταξιδεύει συχνά με αεροπλάνο, δεν πρόκειται να κάνει καμία ουσιαστική διαφορά στην πορεία της κλιματικής αλλαγής.

Και όμως, οι μεγάλες αλλαγές έρχονται από μικρές κινήσεις.

Δίνοντας το παράδειγμα σε άλλα μέλη της οικογένειας, το φιλικό περιβάλλον και τον περίγυρο, ο ένας άνθρωπος γίνονται πολλοί και η μικρή αλλαγή στη συμπεριφορά μας μπορεί να κάνει τεράστια διαφορά για όλον τον κόσμο.

3.1  Φυσικοί Πόροι

Πριν από τη Βιομηχανική Επανάσταση, οι άνθρωποι ζούσαν κυρίως από τη γεωργία, παράγοντας τα αγαθά που χρειάζονταν με φυσικούς και αργούς ρυθμούς. Με τη Βιομηχανική Επανάσταση, οι άνθρωποι ανακάλυψαν μηχανές και τεχνολογίες που τους επέτρεπαν να παράγουν πολύ περισσότερα αγαθά σε συντομότερο χρόνο.

Οι άνθρωποι πλέον κόβουν περισσότερα δέντρα, εξορύσσουν περισσότερο κάρβουνο και αντλούν περισσότερα ορυκτά καύσιμα από τη γη. Το πετρέλαιο είναι απαραίτητο για τη λειτουργία των εργοστασίων, για τις μετακινήσεις, για τη θέρμανση των σπιτιών. Όσο περισσότερο παράγουν, μετακινούνται και πληθαίνουν σε αριθμό οι άνθρωποι τόσο περισσότερες πρώτες ύλες χρειάζονται. Αυτό σημαίνει ότι χρησιμοποιούν τη γη με εντατικό τρόπο, χωρίς να της δίνουν χρόνο να αναπληρώσει τους πόρους της. Τα ποτάμια ρυπαίνονται ή και μολύνονται από τα απόβλητα των εργοστασίων, τα δάση εξαφανίζονται και το έδαφος αρχίζει να χάνει τη γονιμότητά του. Οι άνθρωποι συνειδητοποιούν ότι ο νέος τρόπος παραγωγής, παρόλο που έφερε άνεση και πλούτο, έχει αρχίσει να εξαντλεί τους φυσικούς πόρουςυλικά και ενέργεια που βρίσκονται στη φύση και είναι απαραίτητα ή ωφέλιμα ώστε να καλύψουμε τις ανάγκες ή τις επιθυμίες μας (π.χ. νερό, τρόφιμα, καύσιμα, δέντρα, ηλιακή ενέργεια, αιολική ενέργεια) του τόπου τους.

Οι φυσικοί πόροι, οι πηγές ενέργειας που μας δίνει με διάφορους τρόπους η φύση διακρίνονται σε δύο κατηγορίες: στους ανανεώσιμουςοι πόροι που μπορούν να αναπληρωθούν με φυσικό τρόπο σε σχετικά σύντομο (για τα ανθρώπινα δεδομένα) χρονικό διάστημα και μη ανανεώσιμουςΠόροι που βρίσκονται σε συγκεκριμένη ποσότητα στον φλοιό της Γης και έχουν το δυναμικό να ανανεώνονται εξαιρετικά αργά για τα ανθρώπινα δεδομένα (σε εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια) μέσω γεωλογικών, φυσικών ή χημικών διεργασιών. Αν και πρακτικά μέχρι στιγμής δεν έχει εξαντληθεί κανένας από αυτούς τους πόρους, τους χαρακτηρίζουμε συχνά εξαντλήσιμους, γιατί από ένα σημείο και μετά η εξαγωγή και η επεξεργασία τους δεν είναι οικονομικά συμφέρουσες.

Ανανεώσιμοι πόροι είναι αυτοί που μπορούν να αναπληρωθούν με φυσικό τρόπο σε σχετικά σύντομο (για τα ανθρώπινα δεδομένα) χρονικό διάστημα. Κάποιοι όπως ο άνεμος, η θάλασσα και ο ήλιος είναι θεωρητικά ανεξάντλητοι, δεν τελειώνουν ποτέ. Άλλοι, όπως τα δέντρα ή το νερό της βροχής ανανεώνονται, αρκεί να τους χρησιμοποιούμε με προσοχή και σεβασμό. Μπορούμε να φυτεύουμε νέα δέντρα όταν κόβουμε κάποια, να συλλέγουμε το βρόχινο νερό και να χρησιμοποιούμε τον άνεμο και τον ήλιο για να παράγουμε ενέργεια χωρίς να μολύνουμε το περιβάλλον.

Μη ανανεώσιμοι πόροι είναι εκείνοι που χρειάζονται εκατομμύρια χρόνια για να σχηματιστούν και όταν εξαντληθούν, δεν μπορούμε να τους αντικαταστήσουμε. Παραδείγματα αυτών των πόρων είναι το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο, τα μέταλλα και τα ορυκτά καύσιμα. Όταν καίμε πετρέλαιο και φυσικό αέριο για να παράξουμε ενέργεια, εξαντλούμε αποθέματα που δεν αναπληρώνονται εύκολα. Επιπλέον, η χρήση αυτών των καυσίμων παράγει διοξείδιο του άνθρακα (CO₂) και άλλους ρύπους που επιβαρύνουν την ατμόσφαιρα και συμβάλλουν στην υπερθέρμανση του πλανήτη.

Σήμερα γνωρίζουμε πράγματα που οι άνθρωποι δεν μπορούσαν να σκεφτούν πριν από μερικές δεκαετίες. Σήμερα ξέρουμε ότι αν συνεχίσουμε να χρησιμοποιούμε μη ανανεώσιμους πόρους με τον ίδιο ρυθμό, κινδυνεύουμε να εξαντλήσουμε τις πηγές αυτές και να αφήσουμε έναν πλανήτη γεμάτο προβλήματα για τις μελλοντικές γενιές. Τα παιδιά που θα γεννηθούν τις επόμενες δεκαετίες  μπορεί να βρεθούν σε έναν κόσμο χωρίς αρκετό καθαρό νερό, οι πόλεις θα είναι πνιγμένες στη ρύπανση, και πολλά από τα ζώα και τα φυτά που αγαπάμε σήμερα θα έχουν εξαφανιστεί. Σήμερα, όμως έχουμε τα εργαλεία, τη γνώση αλλά και το κίνητρο για να μην αφήσουμε να επιδεινωθεί περισσότερο η κατάσταση. Είναι στο χέρι όλων μας και καθενός από εμάς ξεχωριστά να μη επιτρέψουμε να δικαιωθεί, έστω και αργά, ο Μάλθους.

Είναι πολύ σημαντικό να αλλάξουμε τον τρόπο που διαχειριζόμαστε τους φυσικούς πόρους. Είναι καλό για όλους να αρχίσουμε να χρησιμοποιούμε περισσότερο ανανεώσιμους πόρους, όπως η ηλιακή και η αιολική ενέργεια, που δεν εξαντλούνται και δεν μολύνουν το περιβάλλον. Πρέπει να προστατεύουμε τα δάση και τα ποτάμια, να ανακυκλώνουμε τα υλικά που χρησιμοποιούμε και να μειώνουμε τη σπατάλη πόρων. Με αυτές τις αλλαγές, μπορούμε να φροντίσουμε ώστε «το χωριό μας», δηλαδή ο πλανήτης Γη, να «αναρρώσει» ώστε να καταφέρει να παραμείνει ζωντανός για πολλές γενιές ακόμη.

3.2. Τι είναι το οικολογικό αποτύπωμα;

Το “οικολογικό αποτύπωμα” είναι η έκταση της χερσαίας και υδάτινης επιφάνειας που απαιτείται για την τροφοδότηση ενός πληθυσμού ή μιας περιοχής ή μιας χώρας με ανανεώσιμους πόρους, καθώς και για την απορρόφηση και ανακύκλωση των αποβλήτων και των ρύπων που παράγονται κατά τη χρήση αυτών των πόρων[4]Ο ορισμός αυτός προτείνεται στο βιβλίο «Περιβαλλοντική Επιστήμη» των Miller & Spoller.

Οι επιστήμονες παρατήρησαν ότι οι άνθρωποι χρησιμοποιούν τους πόρους της Γης πιο γρήγορα απ’ όσο η φύση μπορεί να τους ανανεώσει. Κόβουμε δέντρα, χρησιμοποιούμε νερό και καίμε καύσιμα όπως το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο με ρυθμό πολύ υψηλότερο από αυτόν που μπορεί να αντέξει η Γη. Αν συνεχίσουμε να χρησιμοποιούμε τους πόρους με αυτόν τον ρυθμό, μπορεί να εξαντλήσουμε τον πλανήτη σε τέτοιο βαθμό ώστε να μην μπορεί να μας προμηθεύσει στο μέλλον. Το οικολογικό αποτύπωμα ως έννοια βοηθά τους ανθρώπους να κατανοήσουν αυτό το πρόβλημα και τους ενθαρρύνει να ζουν με τρόπο που δεν βλάπτει τον πλανήτη, δηλαδή με ένα βιώσιμο τρόπο.

Για να υπολογίσουν το οικολογικό αποτύπωμαη έκταση της χερσαίας και υδάτινης επιφάνειας που απαιτείται για την τροφοδότηση ενός πληθυσμού ή μιας περιοχής ή μιας χώρας με ανανεώσιμους πόρους, καθώς και την απορρόφηση και ανακύκλωση των αποβλήτων και των ρύπων που παράγονται κατά τη χρήση αυτών των πόρων, οι επιστήμονες λαμβάνουν υπόψη διάφορους παράγοντες:

⇒ Κατανάλωση Ενέργειας: Πόσο και τι είδους καύσιμα (ορυκτά καύσιμα, ηλεκτρισμό, αιολική/ηλιακή ενέργεια) χρησιμοποιούμε για να κινήσουμε αυτοκίνητα, εργοστάσια, σπίτια και αεροπλάνα.

⇒ Παραγωγή Τροφίμων: Πόση γη και νερό χρειάζονται για την καλλιέργεια των τροφίμων και την εκτροφή ζώων, όπως οι αγελάδες και οι κότες. Τι είδους επεξεργασία γίνεται στα τρόφιμα.

⇒ Απορρίμματα: Πόσα σκουπίδια παράγονται και τι ρύπανση δημιουργείται.

⇒ Υποδομές: Πόση γη χρησιμοποιείται για τη δημιουργία πόλεων και οικισμών. Από τι υλικά είναι φτιαγμένα τα κτίρια και οι διάφορες υποδομές.

Όλοι αυτοί οι παράγοντες συνυπολογίζονται για να εκτιμηθεί πόσους πόρους της Γης χρησιμοποιεί ένα άτομο, μια πόλη ή μια χώρα. Στη συνέχεια, οι επιστήμονες το συγκρίνουν με την βιοϊκανότητα της Γης—δηλαδή, την ποσότητα πόρων που μπορεί να ανανεώσει κάθε χρόνο.

Μονάδα μέτρησης του οικολογικού αποτυπώματος είναι το 1 εκτάριο (=10 στρέμματα =10.000km²)

Το οικολογικό αποτύπωμα είναι το ίδιο σε όλες τις χώρες;

Οι χώρες χρησιμοποιούν διαφορετικά τους πόρους, ανάλογα με τον τρόπο ζωής και το παραγωγικό μοντέλο της κάθε μίας.

Στις περισσότερο ανεπτυγμένες χώρες, όπως οι ΗΠΑ ή η Γερμανία, το οικολογικό αποτύπωμα είναι μεγαλύτερο, επειδή οι άνθρωποι χρησιμοποιούν περισσότερη ενέργεια και παράγουν περισσότερα απορρίμματα. Αντίθετα, στις λιγότερο αναπτυγμένες περιοχές, όπως οι χώρες της Αφρικής, το αποτύπωμα είναι μικρότερο, καθώς οι άνθρωποι χρησιμοποιούν στις καθημερινές δραστηριότητές τους λιγότερη ενέργεια και πόρους.

Το μεγαλύτερο οικολογικό αποτύπωμα σήμερα έχει η Κίνα. Αντίθετα, το οικολογικό αποτύπωμα ενός ατόμου που ζει στην Ινδία ή τη Κένυα είναι μικρότερο από οικολογικό αποτύπωμα του μέσου ανθρώπου.

Το οικολογικό αποτύπωμαη έκταση της χερσαίας και υδάτινης επιφάνειας που απαιτείται για την τροφοδότηση ενός πληθυσμού ή μιας περιοχής ή μιας χώρας με ανανεώσιμους πόρους, καθώς και την απορρόφηση και ανακύκλωση των αποβλήτων και των ρύπων που παράγονται κατά τη χρήση αυτών των πόρων της Ελλάδας ξεπερνά τη βιοϊκανότητα της Γης, γεγονός που καθιστά επιτακτική την ανάγκη άμεσης δράσης για τη μείωση της περιβαλλοντικής επιβάρυνσης. Καταναλώνουμε περισσότερους πόρους απ’ όσους η φύση μπορεί να ανανεώσει, με την ενέργεια από ορυκτά καύσιμα και τη χρήση γης για γεωργία και κτίρια να αποτελούν τις κύριες αιτίες. Παρότι έχουν ξεκινήσει πρωτοβουλίες, όπως η ενίσχυση της ενεργειακής απόδοσης, η στροφή προς τις ανανεώσιμες πηγές και η προώθηση της αειφόρου ανάπτυξης η ανάπτυξη η οποία ικανοποιεί τις ανάγκες του παρόντος χωρίς να διακυβεύει την ικανότητα των μελλοντικών γενεών να ικανοποιήσουν τις δικές τους ανάγκες, χρειάζεται επιτάχυνση των προσπαθειών ώστε η Ελλάδα να υιοθετήσει πιο βιώσιμες πρακτικές και να μειώσει δραστικά το αποτύπωμά της.

Είναι διαχρονικά σταθερό το οικολογικό αποτύπωμα;

Καθώς αυξάνεται ο πληθυσμός και οι άνθρωποι χρησιμοποιούν περισσότερη τεχνολογία, το οικολογικό αποτύπωμα αυξάνεται. Η βελτίωση του βιοτικού επιπέδου οδηγεί συχνά στην αύξηση του οικολογικού αποτυπώματος. Ωστόσο, πολλές ανεπτυγμένες χώρες έχουν πλέον ευαισθητοποιηθεί σχετικά και προσπαθούν να μειώσουν το οικολογικό τους αποτύπωμα χρησιμοποιώντας ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, όπως η αιολική και η ηλιακή, ανακυκλώνοντας περισσότερο και προστατεύοντας τη φύση. Σήμερα δίνεται μεγάλη έμφαση στις «πράσινες τεχνολογίες» εκείνες, δηλαδή, που συμβάλλουν στη μείωση του οικολογικού αποτυπώματος.

Γιατί είναι σημαντικό το οικολογικό αποτύπωμα;

Όσο μεγαλώνει οικολογικό αποτύπωμα τόσο η Γη δυσκολεύεται να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της ανθρωπότητας. Ήδη σήμερα δαπανάμε περισσότερους πόρους από όσους μας αναλογούν, από όσο δικαιούμαστε. Κάποιες συνέπειες είναι ήδη αισθητές: ρύπανση, διάβρωση εδαφών, υψηλά επίπεδα διοξειδίου του άνθρακα, μείωση της βιοποικιλότητας, κλιματική αλλαγή. Αυτά είναι προβλήματα που μας επηρεάζουν όλους, σε όποιο σημείο του πλανήτη κι αν ζούμε, όποιο μοντέλο παραγωγής και κατανάλωσης κι αν ακολουθούμε.

Το πρόβλημα είναι παγκόσμιο και αφορά και τις λιγότερο και τις περισσότερο ανεπτυγμένες περιοχές. Για τη μείωση του οικολογικού αποτυπώματος χρειάζεται πιο έξυπνη χρήση των πόρων, ώστε να προστατεύουμε το περιβάλλον και να διασφαλίζουμε ότι η Γη θα μπορεί να συνεχίζει μας υποστηρίζει και στο μέλλον.

Για παράδειγμα, η χρήση των δημόσιων μεταφορών αντί για το αυτοκίνητο, η μείωση της κατανάλωσης κρέατος, ο περιορισμός της χρήσης πλαστικών και η μείωση των απορριμμάτων είναι κάποιες αλλαγές στις καθημερινές συνήθειες του καθενός από εμάς που όμως μπορούν να μειώσουν το οικολογικό μας αποτύπωμα και να κάνουν τη διαφορά σε παγκόσμιο επίπεδο.

4.1 Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης

Τον Σεπτέμβριο του 2015, στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών, ελήφθη μια ιστορική απόφαση με τη φιλοδοξία να αλλάξει προς το καλύτερο τη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων και να διαμορφώσει βιώσιμες συνθήκες ανάπτυξης στον πλανήτη μας.

Πρόκειται για την υιοθέτηση 17 Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης [6]Για αναλυτικότερες πληροφορίες και δράσεις https://inactionforabetterworld.com/17-pagkosmioi-stoxoi, οι οποίοι αποτελούν έναν οδικό χάρτη για την επίτευξη ενός δικαιότερου, ειρηνικού και ευημερούντος κόσμου, καθώς και για τη διασφάλιση της υγείας του πλανήτη μας. Συμφωνώντας σε αυτούς τους Στόχους, 190 ηγέτες που εκπροσωπούν το σύνολο σχεδόν της ανθρωπότητας, δεσμεύτηκαν να προσπαθήσουν συντονισμένα ώστε να ανταποκριθούν αποτελεσματικά στις μεγάλες παγκόσμιες προκλήσεις, μέχρι το 2030.

Υπογράφοντας την Ατζέντα του 2030, η διεθνής κοινότητα δεσμεύτηκε να αντιμετωπίσει τις μεγαλύτερες παγκόσμιες προκλήσεις:

• • την εξάλειψη της φτώχειας,
  • την αναζήτηση βιώσιμων αναπτυξιακών λύσεων χωρίς αποκλεισμούς,
  • τη υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων για όλους, και
  • τη διασφάλιση ότι κανείς δεν θα μείνει πίσω.

Ποιοι είναι οι 17 Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης; 

• • Εξάλειψη της φτώχειας: να διασφαλίσουμε ότι κανείς δε ζει σε συνθήκες φτώχειας και ότι έχουν όλοι αρκετά χρήματα για να καλύπτουν τις ανάγκες που απαιτεί μια αξιοπρεπής ζωή.
  • Εξάλειψη της πείνας: να εξασφαλίσουμε ότι έχουν όλοι καθημερινά αρκετό και θρεπτικό φαγητό, καταπολεμώντας την πείνα και βελτιώνοντας τη γεωργία.
  • Καλή υγεία και φροντίδα: να διασφαλίσουμε ότι έχουν όλοι πρόσβαση σε γιατρούς και φάρμακα όταν τα χρειάζονται ώστε να ζουν υγιείς ζωές.
  • Καλή εκπαίδευση για όλους: να διασφαλίσουμε ότι μπορούν όλα τα παιδιά να πηγαίνουν σχολείο και να μαθαίνουν γράμματα.
  • Ισότητα των φύλων: να διασφαλίσουμε ότι αγόρια και κορίτσια, άνδρες και γυναίκες έχουν τα ίδια δικαιώματα και ίσες ευκαιρίες.
  • Πόσιμο νερό και εγκαταστάσεις αποχέτευσης: να εξασφαλίσουμε σε όλους πρόσβαση σε καθαρό πόσιμο νερό και κατάλληλες εγκαταστάσεις υγιεινής.
  • Οικονομικά προσιτή και καθαρή ενέργεια: να χρησιμοποιείται από όλους ενέργεια που δεν καταστρέφει το περιβάλλον και τον πλανήτη και είναι οικονομικά προσιτή.
  • Αξιοπρεπής εργασία και οικονομική ανάπτυξη: να δημιουργήσουμε ευκαιρίες για καλές δουλειές ώστε όλοι οι άνθρωποι να επωφελούνται από την οικονομική ανάπτυξη.
  • Καινοτομία και υποδομές: να κατασκευάσουμε σύγχρονες υποδομές (καλύτεροι δρόμοι, νοσοκομεία, σχολεία κλπ) και να προωθήσουμε την καινοτομία.
  • Λιγότερες ανισότητες: να μειώσουμε τις ανισότητες και το χάσμα ανάμεσα στους φτωχούς και τους πλούσιους διασφαλίζοντας για όλους ευκαιρίες.
  • Αειφόρες πόλεις και κοινότητες: να δημιουργήσουμε καθαρές ασφαλείς και ευχάριστες πόλεις και κοινότητες για όλους.
  • Υπεύθυνη κατανάλωση και παραγωγή: να χρησιμοποιούμε με σύνεση τους πόρους και να προωθούμε βιώσιμα πρότυπα κατανάλωσης και παραγωγής.
  • Δράση για το κλίμα: να αναλάβουμε δράση για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και την προστασία του πλανήτη
  • Προστασία της θάλασσας και των ωκεανών: να διασφαλίσουμε τη σωστή αξιοποίηση των ωκεανών, των θαλασσών και των θαλάσσιων πόρων για τη βιώσιμη ανάπτυξη.
  • Φροντίδα της φύσης: να διασφαλίσουμε την προστασία, αποκατάσταση και προώθηση της βιώσιμης χρήσης των χερσαίων οικοσυστημάτων, τη διαχείριση των δασών με βιώσιμο τρόπο, να καταπολεμήσουμε την ερημοποίηση και την αναστροφή της υποβάθμισης του εδάφους και της απώλειας βιοποικιλότητας.
  • Ειρήνη και δικαιοσύνη: να προωθήσουμε τη ανάπτυξη ειρηνικών και χωρίς αποκλεισμούς κοινωνιών, τη διασφάλιση πρόσβασης στη δικαιοσύνη για όλους και τη δημιουργία αποτελεσματικών, υπεύθυνων και χωρίς αποκλεισμούς θεσμών σε όλα τα επίπεδα.
  • Συνεργασία για να πετύχουμε τους στόχους: να δουλέψουμε μαζί για να πετύχουμε όλα τα παραπάνω.

Η επίτευξη αυτών των στόχων απαιτεί τη συνεργασία όλων μας, ώστε να δημιουργήσουμε ένα βιώσιμο και δίκαιο μέλλον για όλους.

Όσο, όμως, πλησιάζουμε το 2030 γίνεται όλο και πιο σαφές ότι δεν είναι πιθανή η επίτευξη των παραπάνω στόχων. Η ανθρωπότητα αναγνώρισε την ανάγκη και έθεσε στόχους. Οι χώρες όμως δεν κατάφεραν να συνεργαστούν και να κάνουν τις απαραίτητες «θυσίες» ώστε να  διασφαλίσουν ένα υγιές μέλλον για τον πλανήτη και τους ανθρώπους πάνω σε αυτόν.

Σχήμα 1. Οι 17 Στόχοι της Βιώσιμης Ανάπτυξης

4.2 Κυκλική Οικονομία

Η κυκλική οικονομίαένα μοντέλο παραγωγής και κατανάλωσης, το οποίο περιλαμβάνει την ανταλλαγή, εκμίσθωση, επαναχρησιμοποίηση, επισκευή, ανακαίνιση και ανακύκλωση των υπαρχόντων υλικών και προϊόντων όσο το δυνατόν περισσότερο προκειμένου να παραταθεί ο κύκλος ζωής τους είναι ένας νέος τρόπος σκέψης για το πώς να χρησιμοποιούμε τους πόρους έτσι ώστε να διασφαλίζεται η βιώσιμη ανάπτυξη.

Σήμερα η οικονομία είναι γραμμική και βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στο μοντέλο «Πάρε – Φτιάξε – Χρησιμοποίησε – Πέτα». Με πιο απλά λόγια, παίρνουμε πόρους, φτιάχνουμε προϊόντα, χρησιμοποιούμε τα προϊόντα και στη συνέχεια τα πετάμε. Αυτός ο τρόπος έρχεται σε αντίθεση με όλα όσα απαιτούνται για να πετύχουμε τη βιώσιμη ανάπτυξη, αφού βασίζεται σε μη βιώσιμη διαχείριση των πόρων και οδηγεί τελικά σε τεράστιες ποσότητες σκουπιδιών.

Σχήμα 2. Κυκλική οικονομία: Ξεφεύγοντας από το γραμμικό μοντέλο

Πηγή: https://nothingtowaste.gr/kykliki-oikonomia

• Τα προϊόντα πρέπει να σχεδιάζονται έτσι ώστε να προκαλούν όσο το δυνατόν λιγότερα απόβλητα και ρύπους.
• Τα προϊόντα πρέπει να έχουν μεγάλη διάρκεια ζωής.
• Η φύση πρέπει να αναγεννηθεί.

Για να το πετύχει αυτό, η κυκλική οικονομία προτείνει 9 εναλλακτικές: την άρνηση (refuse), την επανεξέταση (rethink), τη μείωση (reduce), την επαναχρησιμοποίηση (reuse), την επισκευή (repair), την επιδιόρθωση (refurbish), την ανακατασκευή (remanufacture), την αλλαγή χρήσης (repurpose), και την ανακύκλωση (recycle). Επειδή οι αντίστοιχοι αγγλικοί όροι ξεκινούν από το γράμμα R, οι επιλογές αυτές συχνά αναφέρονται ως τα 9Rs.

Η ιδέα της κυκλικής οικονομίας βασίζεται στην ίδια τη φύση.

Στη φύση, δεν υπάρχει η έννοια των αποβλήτων όπως εμφανίζεται στον ανθρώπινο πολιτισμό. Η φύση λειτουργεί σε έναν κύκλο όπου τίποτα δεν πάει χαμένο και όλα ανακυκλώνονται.

Ας πάρουμε για παράδειγμα ένα δέντρο:

⇒ Το δέντρο μεγαλώνει και αντλεί θρεπτικά συστατικά από το έδαφος, το νερό και τον ήλιο για να παράγει φύλλα και καρπούς.

⇒ Τα φύλλα πέφτουν στο έδαφος και αρχίζουν να σαπίζουν. Όταν σαπίσουν, διασπώνται από μικροοργανισμούς (σκουλήκια, βακτήρια κ.λπ.).

⇒ Τα φύλλα γίνονται λίπασμα για το έδαφος, παρέχοντας νέα θρεπτικά συστατικά στα φυτά και τα δέντρα, βοηθώντας έτσι τα επόμενα φυτά να αναπτυχθούν.

⇒ Τα ζώα τρώνε τους καρπούς του δέντρου και παράγουν περιττώματα, τα οποία με τη σειρά τους συμβάλλουν στη γονιμότητα του εδάφους.

⇒ Όταν το δέντρο πεθαίνει, αποσυντίθεται και επιστρέφει στο έδαφος, εμπλουτίζοντας ξανά το οικοσύστημα.

Έτσι, όλα τα “απόβλητα” του δέντρου (φύλλα, καρποί, ξύλο) μετατρέπονται σε πολύτιμα υλικά για το έδαφος και τα άλλα πλάσματα. Με άλλα λόγια, η φύση δημιουργεί έναν κύκλο όπου τα “απόβλητα” ενός οργανισμού είναι χρήσιμα για κάποιον άλλο, και τίποτα δεν μένει αχρησιμοποίητο.

Στόχος της κυκλικής οικονομίας είναι η ελαχιστοποίηση των αποβλήτων, ο εξυπνότερος σχεδιασμός των προϊόντων ώστε να χρησιμοποιούνται για μεγαλύτερο διάστημα, να επισκευάζονται, να επαναχρησιμοποιούνται και τέλος να ανακυκλώνονται τα υλικά τους.

Σχήμα 3. Το μοντέλο της κυκλικής οικονομίας: λιγότερες πρώτες ύλες, λιγότερα απόβλητα, λιγότερες εκπομπές

Πηγή: Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Κοινοβουλευτικής Έρευνας  https://www.europarl.europa.eu/resources/library/images/20230927PHT05950/20230927PHT05950_original.png

4.3 Σπατάλη Τροφίμων

Τι συμβαίνει όταν πετάμε φαγητό στα σκουπίδια; Ίσως φαίνεται ότι δεν είναι σπουδαίο θέμα, όμως η σπατάλη τροφίμων έχει σοβαρές συνέπειες για το περιβάλλον, την οικονομία και την κοινωνία.

Τι είναι η σπατάλη τροφίμων;

Σπατάλη τροφίμων προκύπτει όταν πετάμε φαγητό που θα μπορούσε να καταναλωθεί. Αυτό μπορεί να συμβαίνει για διάφορους λόγους: είτε επειδή μαγειρέψαμε περισσότερο από όσο χρειαζόμασταν, είτε επειδή ένα προϊόν ξεχάστηκε στο ψυγείο ή το ντουλάπι και έληξε είτε γιατί κάποιο φρούτο ή λαχανικό έχει λίγες ατέλειες στο σχήμα ή το χρώμα και δεν το επιλέγουμε-κι έτσι πετιέται από τον μανάβη.

Στον σύγχρονο δυτικό τρόπο ζωής, όπου η αφθονία των προϊόντων και η εύκολη πρόσβαση στο φαγητό είναι δεδομένα, η τάση να αγοράζουμε περισσότερα από όσα χρειαζόμαστε είναι πολύ συνηθισμένη. Οι μεγάλες (δήθεν οικονομικές) συσκευασίες τροφίμων, οι υπερβολικές μερίδες στα εστιατόρια και οι συνεχείς εκπτώσεις σε κάποια τρόφιμα οδηγούν συχνά σε υπερκατανάλωση και, τελικά, σε σπατάλη.

Υπάρχει ωστόσο και η ηθική διάσταση του φαινομένου. Παράλληλα με την τεράστια σπατάλη τροφίμων, υπάρχει ένα ποσοστό του πληθυσμού που δεν έχει σταθερή και επαρκή πρόσβαση σε τροφή.

Γιατί είναι επιβλαβής για το περιβάλλον;

Όταν πετιέται φαγητό, δεν χάνεται μόνο αυτό. Μαζί με αυτό σπαταλιέται άσκοπα όλο το νερό, η ενέργεια και η εργασία που χρειάστηκαν για να παραχθεί!

Για παράδειγμα, για την παραγωγή ενός κιλού μοσχαρίσιου κρέατος απαιτούνται περίπου 15.000 λίτρα νερού. Η γεωργία και η κτηνοτροφία ευθύνονται για μεγάλο μέρος της αποψίλωσης των δασών και της εκπομπής αερίων του θερμοκηπίου. Όταν τα τρόφιμα σαπίζουν στις χωματερές, απελευθερώνουν μεθάνιο, ένα αέριο πολύ πιο επιβλαβές από το διοξείδιο του άνθρακα όσον αφορά την κλιματική αλλαγή. Η μείωση της σπατάλης τροφίμων, θα περιόριζε σημαντικά τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις της παραγωγής τους.

Πώς επηρεάζεται η οικονομία;

Η παραγωγή φαγητού κοστίζει χρήματα. Όταν το φαγητό πετιέται, είναι σαν να πετιούνται και τα χρήματα που ξοδεύτηκαν για την αγορά του. Οι οικογένειες χάνουν μεγάλα ποσά κάθε χρόνο λόγω τροφίμων που δεν καταναλώθηκαν. Επιπλέον, τα καταστήματα και οι αγρότες χάνουν χρήματα όταν τα προϊόντα τους μένουν απούλητα, ενώ το κόστος διαχείρισης των απορριμμάτων αυξάνεται συνεχώς. Σε παγκόσμιο επίπεδο, η σπατάλη τροφίμων κοστίζει τρισεκατομμύρια δολάρια ετησίως, χρήματα που θα μπορούσαν να επενδυθούν σε κοινωνικές παροχές και ανάπτυξη.

Τι σημαίνει για την κοινωνία;

Την ίδια στιγμή που πετιέται το φαγητό σε ένα σπίτι, κάπου αλλού –όχι απαραίτητα μακριά- υπάρχουν άνθρωποι που δεν μπορούν να προσφέρουν επαρκές γεύμα στην οικογένειά τους. Η καλύτερη οργάνωση του νοικοκυριού ώστε να διατίθεται το πλεόνασμα σε αυτούς που έχουν ανάγκη θα βοηθούσε σημαντικά στη μείωση της σπατάλης. Υπάρχουν Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις που βοηθούν ρυθμίζοντας τη μεταφορά πλεονάσματος τροφής (από εστιατόρια, δεξιώσεις, κλπ) σε κοινωνικές δομές και οργανώσεις. Υπάρχουν επίσης εφαρμογές που βοηθούν στη διάθεση του πλεονάσματος του φαγητού ενός νοικοκυριού σε άλλο (όχι απαραίτητα οικονομικά ασθενές) με βασικό στόχο την αποφυγή της σπατάλης. Μειώνοντας τις ποσότητες τροφίμων που σπαταλούνται άσκοπα μειώνουμε τις περιβαλλοντικές και οικονομικές επιπτώσεις.

Πώς μπορούμε να μειώσουμε τη σπατάλη τροφίμων;

•Στο σπίτι: Προγραμματίζουμε τα γεύματά μας, αποθηκεύουμε σωστά τα τρόφιμα, χρησιμοποιούμε τις σωστές μερίδες και αξιοποιούμε τα περισσεύματα σε νέα γεύματα.

•Στο σχολείο: Δεν παίρνουμε περισσότερο φαγητό από όσο χρειαζόμαστε και προτείνουμε τρόπους ώστε το φαγητό που περισσεύει να μην πετιέται, όπως η δημιουργία προγραμμάτων διανομής σε όσους έχουν ανάγκη.

•Στο εστιατόριο: Αν δεν τελειώσουμε το φαγητό μας, μπορούμε να ζητήσουμε να το πάρουμε μαζί μας. Επιπλέον, μπορούμε να υποστηρίζουμε εστιατόρια που συνεργάζονται με φορείς διάσωσης τροφίμων.

•Στο σούπερ μάρκετ: Δεν απορρίπτουμε φρούτα και λαχανικά που δεν είναι τέλεια στην εμφάνιση. Είναι εξίσου νόστιμα και θρεπτικά. Αγοράζουμε μόνο όσα πραγματικά χρειαζόμαστε και αποφεύγουμε να αποθηκεύουμε μεγάλες ποσότητες τροφίμων που έχουν ημερομηνία λήξης.

Μικρές αλλαγές στις συνήθειές μας μπορούν να κάνουν τεράστια διαφορά!

Σχήμα 4: Λύσεις για την καλύτερη διαχείριση των τροφίμων