1.1 Τι είναι γήρανση;

Η γήρανσηη σταδιακή απώλεια της φυσιολογικής λειτουργίας ενός οργανισμού που εμφανίζεται με την ηλικία και συνήθως συνοδεύεται με την εμφάνιση ασθενειών είναι μια φυσιολογική διαδικασία της ζωής. Εμφανίζεται σε όλους τους οργανισμούς και ξεκινά από την πρώιμη ενήλικη ζωή και συνεχίζεται μέχρι το τέλος της. Σταδιακά, πολλές σωματικές λειτουργίες αρχίζουν να μειώνονται. Η γήρανσηη σταδιακή απώλεια της φυσιολογικής λειτουργίας ενός οργανισμού που εμφανίζεται με την ηλικία και συνήθως συνοδεύεται με την εμφάνιση ασθενειών συνδέεται με αλλαγές σε βιολογικές, φυσιολογικές, περιβαλλοντικές, ψυχολογικές, συμπεριφορικές και κοινωνικές διαδικασίες. Ορισμένες αλλαγές που σχετίζονται με την ηλικία δεν είναι επιβλαβείς, όπως π.χ. το γκριζάρισμα των μαλλιών. Άλλες έχουν ως αποτέλεσμα την μείωση στη λειτουργία των αισθήσεων και των δραστηριοτήτων της καθημερινής ζωής, την αυξημένη ευαισθησία και τη μεγαλύτερη συχνότητα εμφάνισης ασθενειών, αδυναμίας ή αναπηρίας.

1.2 Γιατί γερνάμε;

Ο άνθρωπος αποτελείται από τρισεκατομμύρια κύτταρα. Οι ιστοί και τα όργανά μας είναι το καθένα μια μάζα από κύτταρα, τα οποία ενώνονται όλα μαζί και δημιουργούν το ανθρώπινο σώμα. Το σώμα μας είναι μια πανίσχυρη μηχανή, η οποία δουλεύει 24 ώρες το 24ωρο για να μας κρατάει ζωντανούς. Τα κύτταρά μας είναι τα γρανάζια αυτής της μηχανής και είναι εξαιρετικά απασχολημένα κάνοντας όλα τα είδη των εργασιών για να κρατούν τον οργανισμό μας υγιή και δυνατό. Στα πρώτα χρόνια της ζωής, τα κύτταρα αναπαράγονται γρήγορα και, έτσι, μας βοηθούν να αναπτυχθούμε και να μεγαλώσουμε. Βοηθούν στην επούλωση των πληγών όταν τραυματιζόμαστε, στην καταπολέμηση των μικροβίων όταν αρρωσταίνουμε και σε τόσα άλλα.

Καθώς μεγαλώνουμε, ωστόσο, τα κύτταρα φθείρονται, σταδιακά, και δεν αναπαράγονται με την ίδια ταχύτητα, όπως όταν ήμαστε νέοι. Καθώς τα κύτταρα αρχίζουν να φθείρονται, επηρεάζονται διάφορες λειτουργίες του σώματος. Σα να μαζεύεται άμμος στα γρανάζια της και η μηχανή δε δουλεύει τόσο γρήγορα ή τόσο καλά, όσο παλιά. Όταν συμβαίνει αυτό, το σώμα μας αρχίζει να εμφανίζει σημάδια γήρανσης. Για παράδειγμα το δέρμα μας αποκτά ρυτίδες και τα μαλλιά μας μπορεί να ασπρίσουν. Μερικές φορές, οι μύες και τα οστά μας μπορεί να μην είναι τόσο δυνατά όσο παλιά και να δυσκολευόμαστε να περπατήσουμε, να τρέξουμε ή να κολυμπήσουμε τόσο γρήγορα. Μπορεί να μην ακούμε ή να μη βλέπουμε τόσο καλά πια. Κουραζόμαστε πιο εύκολα και δυσκολευόμαστε σε δραστηριότητες που παλαιότερα θεωρούσαμε εύκολες.

Αυτό δε σημαίνει ότι κάνουμε κάτι λάθος. Πρόκειται για μια απολύτως φυσιολογική διαδικασία. Από την ώρα που γεννιόμαστε, από την ώρα που αρχίζει, δηλαδή, να δουλεύει η μηχανή, ξεκινά και η φθορά. Η γήρανσηη σταδιακή απώλεια της φυσιολογικής λειτουργίας ενός οργανισμού που εμφανίζεται με την ηλικία και συνήθως συνοδεύεται με την εμφάνιση ασθενειών, λοιπόν, είναι η φθορά που προκαλείται από τη δημιουργία του οργανισμού μας και αρχίζει να φαίνεται αρκετά χρόνια αργότερα.

1.3. Είναι αναπόφευκτο να γεράσουμε;

Σήμερα, ο άνθρωπος ζει κατά μέσο όρο περίπου 75 χρόνια, διάρκεια διπλάσια συγκρινόμενη με τις αρχές του 19ου αιώνα, αλλά σχετικά μικρή σε σχέση με κάποια άλλα είδη του ζωικού βασιλείου.

Είναι αναπόφευκτο το γήρας; Ή μήπως η φθορά είναι κάτι που μπορούμε να προλάβουμε και να αντιμετωπίσουμε;

Επιστήμονες διαφορετικών ειδικοτήτων προσπαθούν να κατανοήσουν τον μηχανισμό γήρανσης η σταδιακή απώλεια της φυσιολογικής λειτουργίας ενός οργανισμού που εμφανίζεται με την ηλικία και συνήθως συνοδεύεται με την εμφάνιση ασθενειών του ανθρώπου και να αποκωδικοποιήσουν εκείνα τα γονίδια που επιτρέπουν σε κάποιους να γερνούν καλύτερα ή να ζουν περισσότερο.

Η ανθρώπινη αναζήτηση για την αθανασία και τη μακροζωία το να ζει κανείς πολλά χρόνια, να φτάνει σε μεγάλη ηλικίαέχει τις ρίζες της στη βιολογία, την ψυχολογία και τον πολιτισμό μας. Το ένστικτο της επιβίωσης (βιολογία) συμπληρώνεται από τον φόβο για τον θάνατο και την επιθυμία για συνέχεια του εαυτού και των σχέσεων με τους άλλους (ψυχολογία). Οι πολιτιστικές και θρησκευτικές αφηγήσεις σε όλη την ιστορία αντανακλούν και τροφοδοτούν αυτή τη φιλοδοξία, από αρχαίους μύθους και θρησκευτικά κείμενα μέχρι φιλοσοφικές σκέψεις για τη φύση της ζωής και του θανάτου.

H αναζήτηση της μακροζωίαςτο να ζει κανείς πολλά χρόνια, να φτάνει σε μεγάλη ηλικία έχει οδηγήσει επιστήμονες και οραματιστές να θεωρούν ότι η γήρανση δεν είναι μια αναπόφευκτη μοίρα, αλλά μια πρόκληση που μπορεί να ξεπεραστεί. Μέσω διαφόρων ερευνητικών ιδρυμάτων και εργαστηρίων, διερευνούν τρόπους για να επιδιορθώσουν ή και να αντιστρέψουν τη φθορά που συσσωρεύει το σώμα μας με την πάροδο του χρόνου [2] https://kids.nationalgeographic.com/books/article/could-humans-live-forever . Οι προσπάθειές τους επικεντρώνονται στην κατανόηση και την παρέμβαση στις βιολογικές διαδικασίες που οδηγούν στη γήρανση , με στόχο να ξεκλειδώσουν τα μυστικά της παράτασης της ανθρώπινης ζωής.

Στο πλαίσιο αυτής της αναζήτησης έχουν σημειωθεί συναρπαστικές ανακαλύψεις, όπως π.χ. η αναγεννητική ιατρική ή η γονιδιακή θεραπεία κ.ά.. Ανακαλύψεις οι οποίες, εκτός από την αντιμετώπιση της γήρανσης, έχουν συμβάλει και σε άλλες έρευνες, όπως π.χ. η θεραπεία για τον καρκίνο. Παράλληλα, μερίδα του πληθυσμού, προχωρά σε διενέργεια πρακτικών πειραμάτων. Οι βιοχάκερ, για παράδειγμα, πειραματίζονται με ακραίες δίαιτες το ημερήσιο πλάνο διατροφής που ακολουθεί ένα άτομο, συμπληρώματα διατροφής, ακόμη και γενετικές τροποποιήσεις για να δοκιμάσουν τα όρια της ανθρώπινης μακροζωίας. Αυτά τα πειράματα, αν και αμφιλεγόμενα και μερικές φορές επικίνδυνα, αποτελούν μέρος μιας ευρύτερης αφήγησης της ανθρώπινης περιέργειας και της επιθυμίας να ξεπεράσουμε τα όρια. Αυτές οι εξελίξεις δίνουν μια ελπιδοφόρα εικόνα ενός μέλλοντος όπου η γήρανση δε θα είναι συνώνυμη της αδυναμίας.

Ωστόσο, παρά τις πολλά υποσχόμενες επιστημονικές εξελίξεις, είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι η γήρανση η σταδιακή απώλεια της φυσιολογικής λειτουργίας ενός οργανισμού που εμφανίζεται με την ηλικία και συνήθως συνοδεύεται με την εμφάνιση ασθενειών παραμένει μια πολύπλοκη και όχι πλήρως κατανοητή διαδικασία και ότι η επιστήμη δεν έχει, ακόμη, αποδείξει οριστικά ότι η γήρανση μπορεί να σταματήσει ή να επιβραδυνθεί σημαντικά. Είναι σημαντικό, λοιπόν, να φροντίζουμε τον εαυτό μας και την υγεία μας και να ενημερωνόμαστε σχετικά με την επιστημονική πρόοδο, ούτως ώστε να αντιμετωπίζουμε τη διαδικασία της γήρανσης με προετοιμασία και σοφία.

1.4. Γερνάμε όλοι οι άνθρωποι με τον ίδιο τρόπο;

Η διαδικασία της γήρανσης είναι προσωπική για κάθε άτομο. Οι άνθρωποι δε γίνονται «μεγαλύτεροι» ή «ηλικιωμένοι» σε κάποια συγκεκριμένη ηλικία.

Γιατροί, βιολόγοι, φυσικοί και χημικοί ερευνούν εντατικά χωρίς να έχουν ακόμα καταφέρει να αποκωδικοποιήσουν πλήρως τον μηχανισμό της γήρανσης. Ωστόσο, ένα πράγμα είναι σαφές: δε γερνούν όλοι οι άνθρωποι με τον ίδιο τρόπο, ούτε με την ίδια ταχύτητα. Οι διαφορές στην εξέλιξη του γήρατος οφείλονται σε διάφορους λόγους.

Ένας βασικός λόγος είναι τα γονίδια που κληρονομήσαμε από τους γονείς μας. Τα γονίδια δεν καθορίζουν μόνο το χρώμα των μαλλιών και των ματιών μας αλλά και τον ρυθμό μείωσης κάποιων λειτουργιών, καθώς και το πόσο ευάλωτοι είμαστε σε κάποιες ασθένειες. Τη γονιδιακή μας σύσταση δεν μπορούμε να την ελέγξουμε ούτε να την αλλάξουμε. Στα γονίδια μας οφείλεται, σε έναν βαθμό, πόσο γρήγορα και με ποιον τρόπο εμφανίζεται και εξελίσσεται η «φθορά».

Όσο, όμως, σημαντικά κι αν είναι τα γονίδια δεν είναι από μόνα τους ικανά να προδιαγράψουν ούτε τη διάρκεια ούτε την ποιότητα της ζωής μας. Υπάρχουν και άλλοι παράγοντες, όπως το περιβάλλον (φυσικό ή κοινωνικό) μέσα στο οποίο ζούμε αλλά και η συμπεριφορά μας, δηλαδή οι συνήθειες που υιοθετούμε. Ένα μολυσμένο ή τοξικό περιβάλλον επιταχύνει τη διαδικασία της γήρανσης, ακόμη και για άτομα με καλύτερη γενετική σύνθεση. Η έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία, στον ήλιο δηλαδή, είναι η κυριότερη αιτία για τη γήρανση του δέρματος. Εξίσου σημαντικός, όμως, είναι και ο τρόπος ζωής μας, οι μικρές καθημερινές συνήθειες που επιλέγουμε να ακολουθούμε, όπως το αν καπνίζουμε ή όχι, τι τρώμε, πόσο γυμναζόμαστε, πόσο βάρος έχουμε και αν αυτό είναι σε φυσιολογικά επίπεδα. Μελέτες έχουν δείξει ότι η παχυσαρκία μειώνει τη διάρκεια ζωής και αυξάνει την πιθανότητα να νοσήσει κανείς από ασθένειες που συνδέονται με τη γήρανση, δηλαδή καρκίνο, καρδιαγγειακά, νευροεκφυλιστικά νοσήματα, διαβήτη, μεταβολικά νοσήματα. Τέλος δεν πρέπει να υποτιμάμε και τη σημασία του παράγοντα τύχη, αφού ατυχήματα ή σπάνιες ασθένειες μπορεί να επηρεάσουν την εξέλιξη της γήρανσης ενός ατόμου.

1.5 Μπορούμε να κάνουμε κάτι για να γεράσουμε καλύτερα;

Το σώμα μας, αυτή η μηχανή που λειτουργεί αδιάκοπα, χρειάζεται καλής ποιότητας καύσιμο και σωστή συντήρηση. Το καύσιμο για τον οργανισμό είναι η τροφή, το νερό και ό,τι άλλο πίνουμε, ο αέρας που αναπνέουμε, αλλά και οι σκέψεις που μας απασχολούν. Η συντήρηση συνδέεται με επιλογές του τρόπου ζωής (life style).

Η σημασία της σωστής διατροφής

Η διατροφή είναι ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες που επηρεάζουν την υγεία μας, την ανάπτυξη και σταδιακά τη γήρανση. Ειδικά η Μεσογειακή δίαιτατο ημερήσιο πλάνο διατροφής που ακολουθεί ένα άτομο θεωρείται από τις πιο σημαντικές για την αποφυγή διαφόρων παθήσεων του σώματος (εγκεφαλικά, καρδιακά επεισόδια, καρκίνος, διαβήτης κ.λπ.) αλλά και της νόησης (π.χ. άνοια).

Ο όρος Μεσογειακή δίαιτα περιγράφει τις διατροφικές συνήθειες των κατοίκων των χωρών της Μεσογείου, όχι, όμως, όπως έχουν διαμορφωθεί σήμερα, αλλά όπως ήταν τη δεκαετία του ’60. Μια μεγάλη, πολυεθνική μελέτη που πραγματοποιήθηκε εκείνη την εποχή, έδειξε ότι οι κάτοικοι της Μεσογείου, και ειδικότερα της Κρήτης, είχαν χαμηλά ποσοστά θανάτων από καρδιοαγγειακά νοσήματα. Το ενδιαφέρον αυτό εύρημα αποδόθηκε στα τρόφιμα που αποτελούσαν το καθημερινό τους διαιτολόγιο. Η δίαιτατο ημερήσιο πλάνο διατροφής που ακολουθεί ένα άτομο αυτή ονομάστηκε Μεσογειακή δίαιτα και, όπως μελετάται σήμερα και προτείνεται ως υγιεινή δίαιτα, στηρίζεται στα δημητριακά (κυρίως τα ολικής άλεσης, ψωμί, παξιμάδια, ρύζι, ζυμαρικά), τα φρούτα, τα λαχανικά, τα όσπρια, τις ελιές και τους ξηρούς καρπούς. Το βασικό λίπος που προστίθεται στο φαγητό είναι το ελαιόλαδο, το οποίο υπάρχει σε αφθονία στις Μεσογειακές περιοχές. Η δίαιτα αυτή περιλαμβάνει επίσης μέτριες ποσότητες γαλακτοκομικών προϊόντων (τυριού, γιαουρτιού και γάλακτος), μέτριες ποσότητες ψαριών και πουλερικών, και μικρές ποσότητες κόκκινου κρέατος (μοσχάρι, χοιρινό και κατσίκι ή αρνί). Η Μεσογειακή δίαιτα προωθεί την μακροζωίατο να ζει κανείς πολλά χρόνια, να φτάνει σε μεγάλη ηλικία και φαίνεται ότι μπορεί να προλάβει ή να καθυστερήσει διάφορα νοσήματα που εμφανίζονται στους ανθρώπους με την πάροδο των χρόνων, όπως τα καρδιοαγγειακά νοσήματα, ο καρκίνος και η άνοια (Σχήμα 1).

Είναι σημαντικό να φροντίζουμε το σώμα μας ώστε όχι μόνο να δείχνει όμορφο, αλλά κυρίως για να λειτουργεί σωστά και να νιώθουμε καλά μέσα σε αυτό. Υπάρχουν πράγματα που μπορούμε να κάνουμε για να έχουμε μία υγιή και μακρά ζωή. Υπάρχουν, με άλλα λόγια, τρόποι να φροντίσουμε τη μηχανή ώστε να δουλεύει καλά για πολλά χρόνια.

Δε γερνάει, όμως, μόνο το σώμα, γερνάει και το μυαλό. Έχετε, ίσως, παρατηρήσει τον παππού ή τη γιαγιά που καμιά φορά ξεχνάνε και ρωτάνε τα ίδια πράγματα ή που δε θυμούνται κάποια ονόματα. Ίσως έχετε ακούσει και την παροιμία «τώρα στα γεράματα μάθε γέρο γράμματα» που υπονοεί ότι είναι δύσκολο για κάποιον ηλικιωμένο να μάθει καινούρια πράγματα.

Αντίστοιχα με το σώμα, υπάρχουν πράγματα που μπορούμε να κάνουμε ώστε να καθυστερήσουμε τη φθίνουσα πορεία του μυαλού – και εδώ η διατροφή παίζει σημαντικό ρόλο. Ειδικά, η σχέση των προβλημάτων νόησης με κάποια συστατικά των τροφίμων έχει απασχολήσει πολύ τον ερευνητικό κόσμο τις τελευταίες δεκαετίες, μιας και αφενός δεν υπάρχουν ακόμα αποτελεσματικά φάρμακα που να προλαμβάνουν τη σταδιακή μείωση της νοητικής λειτουργίας και αφετέρου διότι η άνοια και τα πρώιμα στάδιά της επηρεάζουν πάρα πολύ την ποιότητα ζωής, όχι μόνο του ατόμου που πάσχει αλλά και του οικογενειακού του περίγυρου.

Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι η δίαιτάτο ημερήσιο πλάνο διατροφής που ακολουθεί ένα άτομο μας, δηλαδή τα είδη των τροφίμων που τρώμε, και οι συνδυασμοί τους, σχετίζεται και με τις καθημερινές μας συνήθειες. Ο τρόπος ζωής, τα καθημερινά ωράρια και η σωματική δραστηριότητα επιδρούν στη δίαιτά μας, αλλά και επηρεάζονται από αυτήν.

Η σωστή διατροφή μαθαίνεται από νωρίς, και είναι πιο εύκολο να υιοθετήσει κανείς υγιείς συνήθειες όταν είναι παιδί. Δεν είναι, όμως, ποτέ αργά να βελτιώσουμε τις συνήθειες μας και να προσπαθήσουμε να ακολουθήσουμε μια πιο σωστή δίαιτατο ημερήσιο πλάνο διατροφής που ακολουθεί ένα άτομο.

Σχήμα 1 Η Μεσογειακή δίαιτα

Η διατήρηση της πνευματικής δραστηριότητας είναι ζωτικής σημασίας για τη γνωστική υγεία και τη συναισθηματική ευεξία καθώς γερνάμε. Η ενασχόληση με δραστηριότητες που διεγείρουν το πνεύμα βοηθά στο να έχουμε “μυαλό ξυράφι” και μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο νοητικών ασθενειών (π.χ. άνοια). Δραστηριότητες όπως π.χ. η εκμάθηση νέων δεξιοτήτων, η ενασχόληση με νέα χόμπι, η ανάγνωση, το παίξιμο μουσικών οργάνων και η επίλυση γρίφων μπορούν να κρατήσουν τον εγκέφαλό μας ενεργό, να βελτιώσουν τη μνήμη μας, τη συγκέντρωσή μας και τις δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων. Η δια βίου μάθησηη δυνατότητα να συνεχίζει να μαθαίνει κανείς νέα πράγματα και τεχνικές καθώς μεγαλώνει σε ηλικία και η πνευματική καλλιέργεια διεγείρουν τα νευρικά μονοπάτια, προάγοντας την πλαστικότητα και την ανθεκτικότητα του εγκεφάλου.

Η σημασία της σωματικής άσκησης

Το σώμα μας είναι φτιαγμένο για να κινείται. Η κίνηση δεν είναι μόνο απαραίτητη για τις καθημερινές μας εργασίες. Είναι κάτι πολύ περισσότερο. Σε όλες τις ηλικίες, η σωματική άσκηση είναι ιδιαίτερα ευεργετική. Δε χρειάζεται να είναι κανείς πρωταθλητής, ούτε είναι απαραίτητο να αθλείται πολλές ώρες την ημέρα, αρκεί να φροντίζει να κινείται καθημερινά.

⇒ Έχετε ποτέ νιώσει κουρασμένοι και υποτονικοί;
⇒ Μήπως κάποιες φορές σας είναι πολύ δύσκολο να συγκεντρωθείτε στο μάθημα ή στο διάβασμά σας;
⇒ Μήπως κάποιες μέρες νιώθετε κακόκεφοι;
⇒ Μήπως δυσκολεύεστε να κοιμηθείτε το βράδυ;

Ίσως σας φανεί παράξενο, αλλά η λύση στα παραπάνω μπορεί να είναι απλή: Σηκωθείτε και τρέξτε! Όταν κινούμαστε, όπως όταν τρέχουμε στην παιδική χαρά, κάνουμε ποδήλατο ή ακόμα και χορεύουμε στους αγαπημένους μας ρυθμούς, βοηθάμε το σώμα μας να έχει περισσότερη ενέργεια. Μπορεί να ακούγεται περίεργο αλλά όσο πιο πολύ κινούμαστε τόσο πιο πολλή ενέργεια διαθέτουμε, ενώ παράλληλα το μυαλό μας παραμένει σε εγρήγορση και η διάθεσή μας βελτιώνεται.

Η σωματική άσκηση μας βοηθά με πολλούς τρόπους να παραμένουμε υγιείς όσο μεγαλώνουμε.

Κρατάει το σώμα μας δυνατό: Όταν κινούμαστε και ασκούμαστε οι μύες και τα οστά μας γίνονται πιο δυνατά. Φανταστείτε ότι το σώμα μας είναι σαν ένα δέντρο. Αν το δέντρο έχει δυνατούς κορμούς και κλαδιά, θα μεγαλώνει γερό και υγιές. Το ίδιο συμβαίνει και με το σώμα μας. Η άσκηση βοηθάει να μεγαλώνουμε δυνατοί και υγιείς.

Βοηθάει την καρδιά μας: Η καρδιά μας είναι σαν μια αντλία που στέλνει αίμα σε όλο το σώμα μας. Όταν τρέχουμε, κολυμπάμε ή παίζουμε, η καρδιά μας δουλεύει πιο σκληρά και γίνεται πιο δυνατή. Μια δυνατή καρδιά μας βοηθά να κάνουμε περισσότερα πράγματα χωρίς να κουραζόμαστε εύκολα, ακόμα και όταν μεγαλώνουμε.

Βοηθά να διατηρούμε το βάρος μας σε φυσιολογικά επίπεδα: Το να διατηρούμε το βάρος μας σε φυσιολογικά επίπεδα, δε μας δίνει μόνο ένα όμορφο και δυνατό σώμα αλλά, πρωτίστως, έναν υγιή οργανισμό. Η παχυσαρκία επιβαρύνει πολλά όργανα του σώματος, αφού αναγκάζει την καρδιά να δουλεύει πιο έντονα, πιέζει τους πνεύμονες και τα νεφρά, αναγκάζει τις αρθρώσεις και τα κόκαλα να σηκώνουν μεγαλύτερο βάρος, επηρεάζει το συκώτι, αλλά και το ορμονικό σύστημα. Η διατήρηση του βάρους σε φυσιολογικά επίπεδα είναι σημαντική για την προστασία πολλών ζωτικών οργάνων και συστημάτων στο σώμα μας.

Κρατάει το μυαλό ξύπνιο και ζωντανό: Η άσκηση δε βοηθάει μόνο το σώμα μας αλλά και το μυαλό μας. Όταν κινούμαστε, ο εγκέφαλός παίρνει περισσότερο οξυγόνο, το οποίο κρατάει το μυαλό σε εγρήγορση και βοηθά στην καλύτερη συγκέντρωση. Αυτό σημαίνει ότι μπορούμε να σκεφτόμαστε πιο καθαρά και να θυμόμαστε καλύτερα. Η τακτική άσκηση από μικρή ηλικία βοηθά, επίσης, στο να προλάβουμε ή να επιβραδύνουμε προβλήματα νόησης.

Μας κάνει ευτυχισμένους: Η άσκηση μπορεί να μας φτιάξει τη διάθεση και να ενισχύσει την ψυχική μας υγεία! Όταν ασκούμαστε, το σώμα μας απελευθερώνει ειδικές χημικές ουσίες που ονομάζονται ενδορφίνες. Λέγονται και “ουσίες της ευτυχίας” και δρουν σαν μικροί ενισχυτές της ευτυχίας. Η άσκηση μας βοηθάει να νιώθουμε καλά, να παραμένουμε χαρούμενοι και λιγότερο αγχωμένοι, κάτι που είναι πολύ σημαντικό σε κάθε ηλικία.

Βοηθάει να κοιμόμαστε καλύτερα: Η άσκηση βοηθάει το σώμα μας να χαλαρώνει και να ξεκουράζεται καλύτερα τη νύχτα. Ένας καλός ύπνος είναι σημαντικός για να ξυπνάμε γεμάτοι ενέργεια και έτοιμοι να αντιμετωπίσουμε την καινούργια μέρα. Καθώς μεγαλώνουμε, ο καλός ύπνος γίνεται ακόμα πιο σημαντικός για να παραμένουμε υγιείς.

Η σημασία της παρέας

Η αξία των φίλων σε όλες τις ηλικίες είναι πολύ μεγαλύτερη από όσο υποψιαζόμαστε. Πολλές και διαφορετικές μελέτες συνδέουν τις κοινωνικές συναναστροφές με την καλή σωματική, πνευματική και ψυχική υγεία, δηλαδή με την ευημερία.

Οι κοινωνικές σχέσεις δίνουν νόημα στη ζωή μας. Όταν έχουμε ανθρώπους γύρω μας, νιώθουμε ότι είμαστε μέρος μιας κοινότητας και ότι η ζωή μας έχει σκοπό. Οι φίλοι και η οικογένειά μας μάς βοηθούν να νιώθουμε αγαπητοί, μας φροντίζουν και μας δίνουν την ευκαιρία να τους φροντίζουμε και να τους νοιαζόμαστε και εμείς.

Οι θετικές κοινωνικές συναναστροφές μπορούν να μειώσουν τα επίπεδα στρες, αλλά και την κατάθλιψη.

Οι συνομιλίες και οι από κοινού δραστηριότητες με άλλους μας κρατούν πνευματικά δραστήριους και οξυδερκείς. Όλο και περισσότερες έρευνες δείχνουν ότι οι κοινωνικές συναναστροφές μπορούν να βοηθήσουν στην πρόληψη της γνωσιακής εξασθένησης και των ασθενειών όπως η άνοια.

Η φιλία φαίνεται να επιδρά σε εκείνο το μέρος του εγκεφάλου που σχετίζεται με την ανταμοιβή, το στρες και τα αρνητικά συναισθήματα. Ίσως για αυτό η παρουσία φίλων στη ζωή βοηθά στη διαχείριση του άγχους, την πνευματική υγεία και την ψυχική ισορροπία. Σε όλες τις ηλικίες είναι σημαντικό να κάνουμε νέους φίλους αλλά και να διατηρούμε τις σχέσεις με αυτούς που αγαπάμε και μας αγαπούν.

Όλα τα παραπάνω ισχύουν για όλους τους ανθρώπους. Ακόμα και για τα ηλικιωμένα άτομασυμβατικά ορίζουμε ως ηλικιωμένο το άτομο ηλικίας άνω των 65 ετών. Η τακτική σωματική δραστηριότητα (περπάτημα ή/και ήπια άσκηση), η επαρκής ανάπαυση, ο επαρκής και ποιοτικός ύπνος, η συντροφικότητα αλλά και η συστηματική ενασχόληση με δραστηριότητες της καθημερινής ζωής (ψώνια, καφενείο, βόλτες), σε συνδυασμό με μια σωστή δίαιτατο ημερήσιο πλάνο διατροφής που ακολουθεί ένα άτομο, όπως η Μεσογειακή, συνθέτουν έναν υγιεινό τρόπο ζωής που προωθεί την καλύτερη γήρανση. Είναι σημαντικό να παροτρύνονται και να διευκολύνονται τα ηλικιωμένα άτομα να εντάσσουν στη ζωή τους όσο το δυνατόν περισσότερα στοιχεία του υγιεινού τρόπου ζωής, βελτιώνοντας έτσι τη σωματική, την πνευματική και την ψυχική τους υγεία και, συνεπώς, την ποιότητα ζωής τους.

2.1. Τι είναι η πληθυσμιακή (ή δημογραφική) γήρανση;

Ο πληθυσμός μιας περιοχής ή μιας χώρας γερνάει όταν αυξάνεται το ποσοστό των ηλικιωμένων ατόμων μέσα σε αυτόν. Με τον όρο «ηλικιωμένοι» περιγράφουμε, συμβατικά, τον αριθμό των ατόμων άνω των 65 ετών.
Το ποσοστό των ηλικιωμένων σε έναν πληθυσμό αυξάνεται επειδή αυξάνεται ο αριθμός τους γρηγορότερα από τον αριθμό των ατόμων που βρίσκονται σε άλλες ηλικιακές ομάδες. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεταιπληθυσμιακή (ή δημογραφική) γήρανση Δημογραφική (ή πληθυσμιακή) γήρανση: αύξηση του ποσοστού των ηλικιωμένων (άτομα άνω των 65 ετών) σε έναν πληθυσμό..

Γιατί αυξάνει ο αριθμός των ηλικιωμένων ατόμων;

Μια από τις μεγάλες επιτυχίες που κατέγραψε η ανθρωπότητα τον 20ο αιώνα ήταν η τεράστια αύξηση του προσδόκιμου ζωήςη μέση αναμενόμενη διάρκεια ζωής ενός ατόμου που γεννιέται μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή σε μια συγκεκριμένη περιοχή, καθώς οι άνθρωποι αύξησαν θεαματικά τη μέση διάρκεια ζωής τους.

• Το 1950 οι άνδρες ζούσαν κατά μέσο όρο 46 χρόνια και οι γυναίκες 48.
• Τα τελευταία 70 χρόνια, η μέση διάρκεια ζωής έχει αυξηθεί κατά περισσότερο από 25 χρόνια.
• Σήμερα (2024), το προσδόκιμο ζωής είναι ακόμα υψηλότερο και ξεπερνά τα 70 χρόνια για τους άνδρες και τα 76 για τις γυναίκες.

Μια επιτυχία που οφείλεται σε πολλές άλλες επιτυχίες. Σημαντικές εξελίξεις στην ιατρική, όπως η ανάπτυξη των εμβολίων που προστατεύουν τους ανθρώπους από θανατηφόρες ασθένειες (όπως η ευλογιά και η πολιομυελίτιδα) σε συνδυασμό με την ανακάλυψη αντιβιοτικών, όπως η πενικιλίνη, έκανε εύκολη τόσο την πρόληψη όσο και τη θεραπεία από τις λοιμώξεις. Η ίδρυση νοσοκομείων επέτρεψε σε περισσότερους ανθρώπους να επισκέπτονται ειδικούς, να λαμβάνουν ιατρική και φαρμακευτική περίθαλψη και να θεραπεύονται από αρρώστιες που παλαιότερα μπορεί να ήταν μοιραίες.

Καθοριστικό ρόλο έπαιξε, επίσης, η βελτίωση της υγιεινής, καθώς περισσότεροι άνθρωποι απέκτησαν πρόσβαση σε καθαρό πόσιμο νερό και έμαθαν τη σημασία των απλών καθημερινών κανόνων υγιεινής, όπως το πλύσιμο των χεριών, για την πρόληψη ασθενειών.

Η διατροφή βελτιώθηκε σημαντικά, καθώς η τεχνολογική πρόοδος συνέβαλε στην αύξηση της αγροτικής παραγωγής. Περισσότερο φαγητό υψηλότερης θερμιδικής αξίας ήταν διαθέσιμο και μπορούσε να καλύψει τις αυξανόμενες ανάγκες.

Ως αποτέλεσμα αυτής της σημαντικής προόδου σε πολλούς τομείς, όλο και περισσότεροι άνθρωποι καταφέρνουν να φτάνουν σε μεγάλη ηλικία. Ηλικίες στις οποίες παλαιότερα έφταναν μόνο λίγοι τυχεροί, σταδιακά έγιναν προσιτές από όλο και μεγαλύτερο αριθμό ανθρώπων (Γράφημα 1). Ο πληθυσμός τωνηλικιωμένωνΗλικιωμένο άτομο: συμβατικά ορίζουμε ως ηλικιωμένο το άτομο ηλικίας άνω των 65 ετών αυξήθηκε σημαντικά επειδή πλέον πολύ λιγότεροι άνθρωποι πεθαίνουν νέοι. Επιπλέον οι άνθρωποι απολαμβάνουν καλύτερη υγεία και καλύτερες συνθήκες διαβίωσης, φτάνοντας συχνά τα 70, 80 ή και τα 90 τους χρόνια.

Όσο μειώνεται η θνησιμότηταο αριθμός των θανάτων που αντιστοιχούν σε 1.000 κατοίκους (θάνατοι/1.000 κατοίκους) και μεγαλώνει η μέση διάρκεια ζωής των ανθρώπων τόσο αυξάνεται ο αριθμός των ηλικιωμένωνΗλικιωμένο άτομο: συμβατικά ορίζουμε ως ηλικιωμένο το άτομο ηλικίας άνω των 65 ετών.

Γράφημα 1. Αριθμός ατόμων που γεννήθηκαν το 1950 και το 2000 στον πλανήτη και έφτασαν ή θα φτάσουν σε διάφορες ηλικίες – Για 100 γεννήσεις κάθε έτος

Γιατί ο αριθμός των ηλικιωμένων ατόμων μεταβάλλεται με διαφορετικό τρόπο στις διάφορες περιοχές του πλανήτη;

Η θνησιμότηταο αριθμός των θανάτων που αντιστοιχούν σε 1.000 κατοίκους (θάνατοι/1.000 κατοίκους) είναι διαφορετική στις διάφορες περιοχές του πλανήτη, γεγονός που επηρεάζει τον αριθμό των ηλικιωμένων ατόμων αλλά και τον ρυθμό με τον οποίο αυτός μεταβάλλεται. Για παράδειγμα, λόγω της σχετικά υψηλής θνησιμότητας στην Αφρική, από τα 100 άτομα που γεννήθηκαν το 1950, μόλις τα 36 κατάφεραν να επιβιώσουν μέχρι την ηλικία των 65 ετών (το 2015). Στην Ευρώπη, όπου ο θάνατος αντιμετωπίζεται αποτελεσματικότερα σε κάθε ηλικία, από τα 100 άτομα που γεννήθηκαν το 1950 τα 70 έφτασαν την ηλικία των 65 ετών (Γράφημα 2). Αυτό σημαίνει ότι ακόμη και αν ο αριθμός των γεννήσεων το 1950 ήταν ο ίδιος στις δύο ηπείρους, ο αριθμός των ατόμων ηλικίας 65 ετών θα ήταν διπλάσιος στην Ευρώπη σε σχέση με την Αφρική.

Γράφημα 2. Αριθμός ατόμων που γεννήθηκαν το 1950 στην Αφρική και την Ευρώπη και έφτασαν ή θα φτάσουν σε διάφορες ηλικίες – Για 100 γεννήσεις το 1950

Γιατί ο αριθμός των ηλικιωμένων γυναικών είναι γενικά υψηλότερος από τον αντίστοιχο αριθμό των ανδρών;

Ίσως έχεις προσέξει ότι στις μεγάλες ηλικίες ο αριθμός των γυναικών είναι μεγαλύτερος από τον αριθμό των ανδρών. Γιατί συμβαίνει αυτό;

Γενικότερα η θνησιμότηταο αριθμός των θανάτων που αντιστοιχούν σε 1.000 κατοίκους (θάνατοι/1.000 κατοίκους) των γυναικών είναι χαμηλότερη από αυτή των ανδρών, δηλαδή σε κάθε ηλικία επιβιώνουν περισσότερες γυναίκες – σαν να καταφέρνουν να αντιμετωπίζουν καλύτερα τον κίνδυνο του θανάτου. Έτσι, το ποσοστό των γυναικών που φτάνουν σε μεγάλες ηλικίες και η μέση διάρκεια ζωής τους είναι υψηλότερα συγκριτικά με των ανδρών. Για παράδειγμα από τις 100 γυναίκες που γεννήθηκαν στη Γη το 1950, οι 60 έφτασαν στην ηλικία των 65 ετών ενώ από τους 100 άνδρες έφτασαν μόλις οι 52 (Γράφημα 3). Για αυτό και το προσδόκιμο ζωής η μέση αναμενόμενη διάρκεια ζωής ενός ατόμου που γεννιέται μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή σε μια συγκεκριμένη περιοχή των γυναικών είναι σε όλες (σχεδόν) τις χώρες υψηλότερο από το προσδόκιμο ζωής η μέση αναμενόμενη διάρκεια ζωής ενός ατόμου που γεννιέται μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή σε μια συγκεκριμένη περιοχή των ανδρών.

Γράφημα 3. Αριθμός γυναικών και ανδρών που γεννήθηκαν το 1950 στον πλανήτη και έφτασαν ή θα φτάσουν σε διάφορες ηλικίες – Για 100 γεννήσεις το 1950

Γιατί οι ηλικιωμένοι ζουν όλο και περισσότερα χρόνια;

Η μείωση της θνησιμότηταςο αριθμός των θανάτων που αντιστοιχούν σε 1.000 κατοίκους (θάνατοι/1.000 κατοίκους) οδηγεί σε αύξηση της μέσης διάρκειας ζωής, όχι μόνο στη γέννηση, αλλά και σε κάθε ηλικία. Με άλλα λόγια, η αύξηση του προσδόκιμου ζωήςη μέση αναμενόμενη διάρκεια ζωής ενός ατόμου που γεννιέται μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή σε μια συγκεκριμένη περιοχή δεν καθορίζει μόνο το πόσα άτομα θα φτάσουν στην ηλικία π.χ. των 65 ετών αλλά και πόσα επιπλέον χρόνια ζωής θα ζήσουν αυτά τα άτομα μετά την ηλικία των 65 ετών.

Όσο βελτιώνονται οι συνθήκες ζωής και μειώνεται ο κίνδυνος θανάτου, τόσο αυξάνονται τα χρόνια που αναμένεται να ζήσουν τα άτομα που φτάνουν στην ηλικία των 65 ετών. Είναι χαρακτηριστικό ότι στον παγκόσμιο πληθυσμό, τα άτομα που γεννήθηκαν το 1950 και έφτασαν στην ηλικία των 65 ετών το 2015, έχουν μπροστά τους γύρω στα 18 χρόνια ζωής (Γράφημα 4). Αντίθετα, τα άτομα που γεννήθηκαν το 2000 και θα φτάσουν στην ηλικία των 65 ετών το 2065 εκτιμάται ότι θα έχουν μπροστά τους άλλα 21 χρόνια ζωής, δηλαδή 3 χρόνια περισσότερα από αυτά της γενιάς του 1950.

Γράφημα 4. Αναμενόμενη μέση διάρκεια ζωής (σε έτη) μετά την ηλικία των 65 ετών για τα άτομα που γεννήθηκαν στον πλανήτη από το 1950 έως το 2000

Γιατί αυξάνει το ποσοστό των ηλικιωμένων στον συνολικό πληθυσμό;

Η μείωση της θνησιμότητας οδηγεί σταδιακά και αναπόφευκτα σε σημαντική αύξηση του αριθμού των ατόμων ηλικίας 65 ετών και άνω. Σήμερα στον παγκόσμιο πληθυσμό, υπάρχουν 783 εκατομμύρια άτομα ηλικίας 65 ετών και άνω ενώ το 1950 ήταν 128 εκατομμύρια. Το 2050 αναμένεται ότι ο αριθμός αυτός θα είναι 1,6 δισεκατομμύρια. Δηλαδή σήμερα τα ηλικιωμένα άτομασυμβατικά ορίζουμε ως ηλικιωμένο το άτομο ηλικίας άνω των 65 ετών είναι 6 φορές περισσότερα από ό,τι ήταν το 1950 και το 2050 θα είναι 2 φορές περισσότερα από ό,τι είναι σήμερα (Γράφημα 5). Την ίδια περίοδο,, ο συνολικός πληθυσμός αυξήθηκε μεν, αλλά με χαμηλότερους ρυθμούς από ότι τα άτομα ηλικίας 65 ετών και άνω (Γράφημα 5).

Αυτή η διαφορά στους ρυθμούς αύξησης του συνολικού πληθυσμού και του πληθυσμού των ατόμων ηλικίας 65 ετών (αλλά και 80 ετών και άνω) οδηγεί σε αύξηση του ποσοστού τους στον συνολικό πληθυσμό (Γράφημα 6). Έτσι ενώ το 1950 στον παγκόσμιο πληθυσμό το ποσοστό των ατόμων ηλικίας 65 ετών και άνω ήταν 5%, σήμερα είναι 10% και το 2050 θα είναι πάνω από 16%. Σε ότι αφορά στο ποσοστό των ατόμων ηλικίας 80 ετών και άνω, ενώ ήταν αμελητέο το 1950 (κάτω από 1%), σήμερα είναι 2% και το 2050 αναμένεται ότι θα είναι γύρω στο 5%.

Γενικά, η μείωση της θνησιμότηταςο αριθμός των θανάτων που αντιστοιχούν σε 1.000 κατοίκους (θάνατοι/1.000 κατοίκους) και η αύξηση του αριθμού των ηλικιωμένων συνοδεύεται από αύξηση του ποσοστού των τελευταίων στον συνολικό πληθυσμό. Για παράδειγμα, για να είχαμε σήμερα το ίδιο ποσοστό ηλικιωμένων στο συνολικό πληθυσμό που είχαμε το 1950 στον πλανήτη θα έπρεπε ο συνολικός πληθυσμός να ήταν όχι 3,2 αλλά 6 φορές υψηλότερος από ότι ήταν το 1950, δηλαδή αντί για 8 δισεκατομμύρια που είναι σήμερα να ήταν γύρω στα 15 δισεκατομμύρια. Κατά τον ίδιο τρόπο, αντί να είναι 10 δις το 2050, θα πρέπει να είναι πάνω από 30 δις προκειμένου το ποσοστό των ηλικιωμένων 65 ετών και άνω στο συνολικό πληθυσμό να παραμένει σταθερό στο επίπεδο του 1950 (δηλ. 5%) ή να είναι γύρω στα 16 δις προκειμένου το ποσοστό των ηλικιωμένων 65 ετών και άνω στο συνολικό πληθυσμό να παραμένει σταθερό στο επίπεδο που έχουμε σήμερα (δηλ. 10%).

Γράφημα 5. Μεταβολή του συνολικού πληθυσμού και του αριθμού των ατόμων 65 ετών και άνω στον πλανήτη από το 1950 έως το 2023 και από το 2023 έως το 2050

Γράφημα 6. Μεταβολή του ποσοστού των ατόμων ηλικίας 65 ετών και άνω και 80 ετών και άνω στον συνολικό πληθυσμό του πλανήτη από το 1950 έως το 2050

2.2 Η δημογραφική γήρανση στον Κόσμο

Ποιες χώρες είχαν, έχουν και θα έχουν τους περισσότερους ηλικιωμένους;

Όπως είναι αναμενόμενο, οι χώρες με τον μεγαλύτερο πληθυσμό φιλοξενούν και τον μεγαλύτερο αριθμό ηλικιωμένων. Η Κίνα, η Ινδία και οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν και θα είναι οι χώρες με τον υψηλότερο αριθμό ατόμων άνω των 65 ετών στον πλανήτη (Πίνακας 1). Αυτό που αξίζει να παρατηρήσουμε είναι ότι η γήρανση του πληθυσμού αύξηση του ποσοστού των ηλικιωμένων (άτομα άνω των 65 ετών) σε έναν πληθυσμό. δεν αφορά μόνο στις ανεπτυγμένες χώρες αλλά, αντίθετα, είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο. Ενώ το 1950, από τις 10 χώρες με τον υψηλότερο αριθμό ηλικιωμένων οι 6 ήταν ευρωπαϊκές χώρες, σήμερα είναι οι 4 και το 2050 θα είναι μόλις 2.

Πίνακας 1. Οι δέκα χώρες με τον υψηλότερο αριθμό ατόμων ηλικίας 65 ετών και άνω το 1950, σήμερα και το 2050.

Πηγή: ΗΕ (UN, 2022)

Το φαινόμενο της δημογραφικής γήρανσης στον κόσμο

Η κατανομή του πληθυσμού  στη νεαρή (κάτω των 20 ετών) , την παραγωγική (20 έως 64 ετών) και την τρίτη ηλικία (άνω των 65 ετών) διαφέρει σημαντικά στις μεγάλες περιοχές του κόσμου.

Χάρτης 1. Η δημογραφική γήρανση στον κόσμο

Πηγή: ΗΕ (UN, 2022)

Γράφημα 7. Χώρες με τα υψηλότερα ποσοστά ηλικιωμένων (65 ετών και άνω) στον πληθυσμό τουςΗ πιο γηρασμένη ήπειρος είναι η Γηραιά Ήπειρος, η Ευρώπη.
Όμως η πιο γηρασμένη χώρα είναι η Ιαπωνία

Που ζουν οι περισσότεροι ηλικιωμένοι;

Οι 15 χώρες με τους περισσότερους άνω των 65 ετών (ως %) του συνολικού αριθμού.

Γράφημα 8. Χώρες με τα υψηλότερα ποσοστά ηλικιωμένων 80 ετών και άνω στον πληθυσμό τους

Που ζουν οι περισσότεροι ηλικιωμένοι;

Οι 15 χώρες με τους περισσότερους άνω των 80 ετών (ως %) του συνολικού αριθμού.

Ποιες χώρες είχαν, έχουν και θα έχουν το υψηλότερο ποσοστό ηλικιωμένων;

Η αύξηση του ποσοστού των ηλικιωμένωνσυμβατικά ορίζουμε ως ηλικιωμένο το άτομο ηλικίας άνω των 65 ετών είναι παγκόσμιο φαινόμενο.

Το 1950, 5 στους 100 ανθρώπους ήταν πάνω από 65 ετών ενώ σήμερα είναι 10 στους 100. Οι γεωγραφικές διαφοροποιήσεις, όμως, παραμένουν έντονες: στην Ευρώπη το ποσοστό των ηλικιωμένων έφτασε το 20% ενώ στην Αφρική είναι 4%.

Το Μονακό και αρκετά νησιωτικά κράτη είχαν το 1950 το υψηλότερο ποσοστό ηλικιωμένων στον συνολικό πληθυσμό τους. Σήμερα, η Ιαπωνία και ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες βρίσκονται ανάμεσα στις 10 χώρες με τα υψηλότερα ποσοστά γήρανσης. Το 2050, τα υψηλότερα ποσοστά αναμένεται να καταγράφονται στο Χόνγκ Κόνγκ, τη Δημοκρατία της Κορέας και την Ιαπωνία, ενώ οι χώρες του ευρωπαϊκού νότου και ειδικότερα η Ιταλία, η Ισπανία και η Ελλάδα θα βρίσκονται μεταξύ των 10 χωρών με την εντονότερη δημογραφική γήρανσηαύξηση του ποσοστού των ηλικιωμένων (άτομα άνω των 65 ετών) σε έναν πληθυσμό..

Πίνακας 2. Οι δέκα χώρες με το υψηλότερο ποσοστό ατόμων ηλικίας 65 ετών και άνω στο συνολικό πληθυσμό το 1950 και το 2050

Πηγή: ΗΕ (UN, 2022)

Ποιες χώρες γερνάνε γρηγορότερα;

Ως ταχύτητα γήρανσης περιγράφουμε τον ρυθμό αύξησης του ποσοστού των ηλικιωμένων μέσα σε έναν πληθυσμό. Μπορεί η Ευρώπη να είναι η πιο γηρασμένη περιοχή του πλανήτη, όμως, η ταχύτερη δημογραφική γήρανση από το 1950 έως σήμερα, δεν παρατηρήθηκε στην Ευρώπη ούτε στη Βόρεια Αμερική, αλλά σε περιοχές-χώρες της Ασίας όπως το Χόνγκ Κόνγκ και η Ταιβάν (νησιά τα οποία ανήκουν στην Κίνα), η Σιγκαπούρη, η Δημοκρατία της Κορέας, η Ιαπωνία και η Ταϊλάνδη. Αντίθετα, από σήμερα έως το 2050, οι χώρες με την ταχύτερη δημογραφική γήρανσηαύξηση του ποσοστού των ηλικιωμένων (άτομα άνω των 65 ετών) σε έναν πληθυσμό. θα είναι οι χώρες του αραβικού κόλπου.

Πίνακας 3. Οι δέκα χώρες με την υψηλότερο ρυθμό αύξησης του ποσοστού των ηλικιωμένων 65 ετών και άνω στο συνολικό πληθυσμό μεταξύ 1950 και σήμερα και από σήμερα έως το 2050

Πηγή: ΗΕ (UN, 2022)

3.1 Ηλικιακός Ρατσισμός και Ηλικιωμένοι: μια σιωπηλή κρίση

Από τις διαφημίσεις για προϊόντα αντιγήρανσης μέχρι τα αστεία για τους «Boomers» το μήνυμα που μας περνάει η κοινωνία είναι ξεκάθαρο: το να γερνάς είναι κακό. Ακόμα, λοιπόν, και αν, σταθούμε τυχεροί και ζήσουμε μέχρι τα «βαθιά μας γεράματα», τα στερεότυπα γύρω από τη γήρανση είναι ικανά να σταθούν εμπόδιο στη μακροζωία το να ζει κανείς πολλά χρόνια, να φτάνει σε μεγάλη ηλικία και την ευημερία μας.

Ο ηλικιακός ρατσισμόςη προκατάληψη, ο εκφοβισμός, ή η διακριτική μεταχείριση ατόμων και ομάδων με βάση την ηλικία τους αναφέρεται στα στερεότυπα (πώς σκεφτόμαστε), τις προκαταλήψεις (πώς νιώθουμε) και τις διακρίσεις (πώς ενεργούμε) απέναντι στους άλλους ή τον εαυτό μας με βάση την ηλικία. Παρόλο που ο ηλικιακός ρατσισμός μπορεί να επηρεάσει οποιαδήποτε ηλικιακή ομάδα (νέα ή ηλικιωμένα άτομα), τα δεδομένα μέχρι τώρα δείχνουν ότι τα ηλικιωμένα άτομα διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να επηρεαστούν από τις αρνητικές συνέπειές του.

Παρά το γεγονός ότι η γήρανση είναι μια διαδικασία που ξεκινά από τη στιγμή που γεννιόμαστε, και άρα αφορά όλους τους ανθρώπους, η κοινωνία μας τείνει να υποτιμά τα άτομα καθώς μεγαλώνουν. Οι ηλικιωμένοι άνθρωποι συνδέονται συχνά με στερεότυπα που τους απεικονίζουν ως αδύναμους, ξεχασιάρηδες ή ανίκανους να συνεισφέρουν ουσιαστικά στην κοινωνία. Αυτές οι λανθασμένες αντιλήψεις όχι μόνο περιθωριοποιούν τους ηλικιωμένους αλλά και τους αφαιρούν την αξιοπρέπεια και τα δικαιώματά τους. Σε αντίθεση με άλλες μορφές διακρίσεων, ο ηλικιακός ρατσισμόςη προκατάληψη, ο εκφοβισμός, ή η διακριτική μεταχείριση ατόμων και ομάδων με βάση την ηλικία τους παραμένει ένα από τα λιγότερο συζητημένα και πιο ανεκτά είδη ρατσισμού, αφήνοντας τους ηλικιωμένους ανθρώπους ευάλωτους στην παραμέληση και την κοινωνική απομόνωση.

3.2 Οι Συνέπειες του Ηλικιακού Ρατσισμού

Οι συνέπειες του ηλικιακού ρατσισμού είναι πολύ-επίπεδες και μπορεί να αποβούν καταστροφικές τόσο για τα άτομα που επηρεάζονται όσο και για την ίδια την κοινωνία. Ο ηλικιακός ρατσισμός μπορεί να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε τους εαυτούς μας, να διαβρώσει την αλληλεγγύη μεταξύ των γενεών, να υποτιμήσει ή να περιορίσει τη συνεισφορά των μεγαλύτερων, ηλικιακά, ατόμων στην κοινωνία. Μπορεί, επιπρόσθετα, να επηρεάσει την υγεία, τη μακροζωία και την ευημερία μας, ενώ έχει επίσης εκτεταμένες οικονομικές συνέπειες.

Επιπτώσεις στο άτομο

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, ο ηλικιακός ρατσισμόςη προκατάληψη, ο εκφοβισμός, ή η διακριτική μεταχείριση ατόμων και ομάδων με βάση την ηλικία τους συνδέεται άμεσα με τη χαμηλότερη ποιότητα ζωής των ηλικιωμένων ατόμων, καθώς σχετίζεται με χειρότερη σωματική και ψυχική υγεία και βραδύτερη ανάρρωση από αναπηρία σε μεγαλύτερη ηλικία. Επίσης, συμβάλλει σε μια σειρά από αρνητικά αποτελέσματα, συμπεριλαμβανομένου του αυξημένου κινδύνου κατάθλιψης, της κακής σωματικής υγείας και των ανθυγιεινών συμπεριφορών όπως το κάπνισμα, το υπερβολικό ποτό ή μια μη ισορροπημένη διατροφή.

Η κοινωνική απομόνωση, συχνά αποτέλεσμα των ηλικιακών διακρίσεων, επιδεινώνει αυτά τα ζητήματα, οδηγώντας σε μοναξιά και αίσθημα αορατότητας μεταξύ των ηλικιωμένων ατόμων. Όταν η κοινωνία βλέπει τη γήρανσηη σταδιακή απώλεια της φυσιολογικής λειτουργίας ενός οργανισμού που εμφανίζεται με την ηλικία και συνήθως συνοδεύεται με την εμφάνιση ασθενειών ως παρακμή και όχι ως μια φυσική και πολύτιμη φάση της ζωής, στερεί από τους ηλικιωμένους την ευκαιρία να παραμείνουν ενεργοί, αφοσιωμένοι και συνδεδεμένοι, μειώνοντας περαιτέρω την ποιότητα ζωής τους.

Χάσμα γενεών

Ο ηλικιακός ρατσισμός τροφοδοτεί, επίσης, περιττές εντάσεις μεταξύ των γενεών. Οι νεότεροι μπορεί να απορρίπτουν τους ηλικιωμένους ως αδαείς ενώ οι ηλικιωμένοι μπορεί να θεωρούν τη νεότερη γενιά ως άπειρη ή ασεβή. Αυτά τα στερεότυπα δημιουργούν ένα χάσμα που εμποδίζει τις ουσιαστικές αλληλεπιδράσεις και τον αμοιβαίο σεβασμό μεταξύ των διαφορετικών ηλικιακών ομάδων. Εκτός αυτού, πολλές φορές ο ηλικιακός ρατσισμόςη προκατάληψη, ο εκφοβισμός, ή η διακριτική μεταχείριση ατόμων και ομάδων με βάση την ηλικία τους συνυπάρχει με άλλες μορφές διακρίσεων, όπως αυτές που βασίζονται στο φύλο, τη φυλή ή την αναπηρία, οδηγώντας σε επιπλέον περιθωριοποίηση. Για παράδειγμα, οι ηλικιωμένες γυναίκες ή τα ηλικιωμένα άτομασυμβατικά ορίζουμε ως ηλικιωμένο το άτομο ηλικίας άνω των 65 ετών με αναπηρίες μπορεί να αντιμετωπίζουν συνδυασμό προκαταλήψεων, καθιστώντας τις επιπτώσεις του ηλικιακού ρατσισμού ακόμη πιο σοβαρές. Αυτές οι δυναμικές υπογραμμίζουν τη σημασία της αντιμετώπισης του ηλικιακού ρατσισμού όχι μόνο ως κοινωνικού ζητήματος αλλά και ως ζητήματος προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Κοινωνικά στερεότυπα

Τα κοινωνικά στερεότυπα για τη γήρανσηη σταδιακή απώλεια της φυσιολογικής λειτουργίας ενός οργανισμού που εμφανίζεται με την ηλικία και συνήθως συνοδεύεται με την εμφάνιση ασθενειώνπαίζουν σημαντικό ρόλο στη διαιώνιση του ηλικιακού ρατσισμού. Η κοινωνία συχνά προσκολλάται σε ξεπερασμένες αντιλήψεις που εξισώνουν τα γηρατειά με την παρακμή και την εξάρτηση, αγνοώντας το γεγονός ότι πολλοί ηλικιωμένοι άνθρωποι ζούνε δραστήρια ζωή μέχρι τα 70, τα 80 και μετά.

Η ταμπέλα της «τρίτης ηλικίαςη ηλικιακή ομάδα που περιλαμβάνει όλα τα άτομα ηλικίας άνω των 65 ετών » εφαρμόζεται αδιακρίτως σε ένα ευρύ φάσμα ηλικιών, από 65 έως 95+ ετών, παραλείποντας να αναγνωρίσει τη διαφορετικότητα σε αυτήν την ομάδα. Αυτή η ευρεία γενίκευση αγνοεί την πραγματικότητα ότι δεν είναι όλοι οι ηλικιωμένοι ίδιοι, ούτε γερνούν με τον ίδιο τρόπο. Τέτοια στερεότυπα δεν επηρεάζουν μόνο τον τρόπο μεταχείρισης των ηλικιωμένων αλλά και τον τρόπο που αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους, οδηγώντας συχνά σε μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία όπου εσωτερικεύουν αυτές τις αρνητικές απόψεις και αποσύρονται από την κοινωνία.

3.3 Συνεργασία και αλληλεγγύη μεταξύ γενεών: Γεφυρώνοντας το χάσμα

Ένας αποτελεσματικός τρόπος αντιμετώπισης του ηλικιακού ρατσισμού είναι μέσω της συνεργασίας μεταξύ των γενεών, η οποία προωθεί τον αμοιβαίο σεβασμό και την κατανόηση μεταξύ των διαφορετικών ηλικιακών ομάδων. Συγκεντρώνοντας νεότερες και παλαιότερες γενιές σε κοινές δραστηριότητες, χώρους εργασίας ή κοινοτικά έργα, μπορούμε να καταρρίψουμε τα στερεότυπα που τροφοδοτούν τον ηλικιακό ρατσισμό. Για παράδειγμα, προγράμματα καθοδήγησης όπου ενήλικες μεγαλύτερης ηλικίας μοιράζονται τις γνώσεις και την εμπειρία τους με νεότερους συναδέλφους αλλά και μαθαίνουν από αυτούς, ή κοινοτικά κέντρα που ενθαρρύνουν νέους και ηλικιωμένους να συμμετέχουν σε εκδηλώσεις μαζί, μπορούν να συμβάλουν στη γεφύρωση του χάσματος των γενεών. Αυτές οι συνεργασίες όχι μόνο εμπλουτίζουν τις ζωές των συμμετεχόντων αλλά δημιουργούν επίσης μια κοινωνία χωρίς αποκλεισμούς όπου εκτιμάται η συνεισφορά όλων των ηλικιακών ομάδων. Ανάλογες δραστηριότητες μπορούν να υλοποιηθούν με πρωτοβουλία των σχολείων, που μπορούν να γίνουν χώρος συνεύρεσης διαφορετικών ηλικιών κατά τις εξωσχολικές ημέρες και ώρες. Οι διαγενεακές διασυνδέσεις μάς υπενθυμίζουν ότι η γήρανση είναι μια κοινή εμπειρία και, δουλεύοντας μαζί, μπορούμε να διασφαλίσουμε ότι οι άνθρωποι όλων των ηλικιών έχουν τον σεβασμό και την υποστήριξη που αξίζουν σε όλες τις φάσεις της ζωής. 

3.4 Συνεργασία και αλληλεγγύη μεταξύ γενεών: Γεφυρώνοντας το χάσμα

Καθώς ο παγκόσμιος πληθυσμός γερνάει, είναι πιο σημαντικό από ποτέ να αντιμετωπίσουμε τον ηλικιακό ρατσισμό και να επανεξετάσουμε την προσέγγισή μας στη γήρανση. Οι ηλικιωμένοι άνθρωποι αντιπροσωπεύουν ένα αυξανόμενο και πολύτιμο τμήμα της κοινωνίας που πρέπει να αξιοποιείται και όχι να περιθωριοποιείται.

Ενθαρρύνοντας τη διαγενεακή συνεργασία η συνεργασία μεταξύ ατόμων διαφορετικών ηλικιών, τα οποία ανήκουν σε διαφορετικές γενιές, προωθώντας θετικές εμπειρίες της γήρανσης και διασφαλίζοντας ότι τα ηλικιωμένα άτομα έχουν ευκαιρίες να παραμείνουν ενεργά, μπορούμε να αρχίσουμε να καταρρίπτουμε τα επιβλαβή στερεότυπα που τροφοδοτούν τον ηλικιακό ρατσισμόη προκατάληψη, ο εκφοβισμός, ή η διακριτική μεταχείριση ατόμων και ομάδων με βάση την ηλικία τους. Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι η γήρανση δεν είναι βάρος αλλά μια φυσική εξέλιξη που εμπλουτίζει τις κοινότητές μας με σοφία, εμπειρία και ποικιλομορφία. Η αντιμετώπιση του ηλικιακού ρατσισμού δεν αφορά μόνο στη βελτίωση της ζωής των ηλικιωμένων, αφορά στη δημιουργία μιας συμπεριληπτικής κοινωνίας με σεβασμό για όλους τους ανθρώπους.