Γενική περιγραφή σεναρίου
Σκοπός Σεναρίου
Το σενάριο έχει ως στόχο να εισαγάγει τους/τις μαθητές/τριες στις βασικές δημογραφικές έννοιες και να το βοηθήσει να κατανοήσει τις διαφορές μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών μέσα από ένα διαδραστικό παιχνίδι τύπου “Υπερατού”. Μέσα από τη σύγκριση δημογραφικών δεικτών, οι μαθητές/τριες μαθαίνουν τις χώρες της Ευρώπης και εξοικειώνονται με έννοιες όπως ο πληθυσμός, η πυκνότητα, το προσδόκιμο ζωής, και ο δείκτης ανθρώπινης ανάπτυξης.
Συμβατότητα με το Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών
Μαθηματικά Δ: Α’ Περίοδος: Αναλύω και συγκρίνω αριθμούς ως το 20.000.
Μελέτη Περιβάλλοντος Δ: Ενότητα 7, Κεφ.1: Διαφορετικοί λαοί, διαφορετικές γλώσσες
Γεωγραφία Ε: Α’ Ενότητα: Οι χάρτες. Ένα εργαλείο για τη μελέτη του κόσμου.
Μαθηματικά Ε: Ενότητα 1: Κεφ.6, Σύγκριση και διάταξη στους φυσικούς αριθμούς
Γεωγραφία Στ:
- Γ ΄ Ενότητα: Η Γη ως χώρος ζωής του ανθρώπου
- Δ΄ Ενότητα: Οι ήπειροι
Μαθηματικά Στ:
- Θ.Ε. 1: 4. Οι αριθμοί αναμετριούνται (Σύγκριση φυσικών ή δεκαδικών αριθμών)
- Θ.Ε. 2: 22. Πώς θα μπούμε στη σειρά; (Σύγκριση-διάταξη κλασμάτων)
- Θ.Ε.3: 40. Συγκρίνω (πο)σωστά % (Εκτιμώ το ποσοστό)
- Θ.Ε. 5: Συγκρίνω και παρατηρώ.
Προαπαιτούμενες Γνώσεις -Επιθυμητές Δεξιότητες
Οι μαθητές/τριες θα πρέπει να έχουν μια βασική γνώση της ύπαρξης διαφορετικών χωρών στην Ευρώπη, καθώς και μια γενική κατανόηση των όρων “πληθυσμός” και “χάρτης”. Αυτές οι γνώσεις θα τους επιτρέψουν να κατανοήσουν καλύτερα το παιχνίδι και τους δείκτες που θα συγκρίνουν. Επιπλέον, θα πρέπει να είναι ικανοί/ες να διαβάζουν και να κατανοούν αριθμητικά δεδομένα, καθώς το παιχνίδι απαιτεί τη σύγκριση αριθμών και δεικτών. Επίσης, θα χρειαστεί να συνεργάζονται αποτελεσματικά σε ομαδικό περιβάλλον, αναπτύσσοντας στρατηγική κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού για να κερδίσουν τις κάρτες του αντιπάλου.
Προσδοκώμενα Μαθησιακά Αποτελέσματα-Στόχοι
Μετά την ολοκλήρωση του σεναρίου, οι μαθητές/τριες θα είναι σε θέση:
Ως προς τις γνώσεις, να:
- αναγνωρίζουν τις χώρες της Ευρώπης και βασικά γεωγραφικά χαρακτηριστικά τους.
- κατανοούν βασικούς δημογραφικούς δείκτες, όπως πληθυσμός, προσδόκιμο ζωής, γονιμότητα, δείκτης ανθρώπινης ανάπτυξης κ.ά.
- εξηγούν τις βασικές δημογραφικές τάσεις στην Ευρώπη και τις διαφορές μεταξύ των χωρών.
- αναγνωρίζουν πώς κοινωνικοί, οικονομικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες επηρεάζουν τις δημογραφικές αλλαγές.
Ως προς τις δεξιότητες, να:
- συγκρίνουν και να αναλύουν πληθυσμιακά δεδομένα.
- εξασκούν την κριτική σκέψη, επιλέγοντας στρατηγικά δείκτες που θα τους δώσουν πλεονέκτημα στο παιχνίδι.
- συνεργάζονται αποτελεσματικά μέσα στις ομάδες τους.
- επικοινωνούν τις σκέψεις και τα επιχειρήματά τους με σαφήνεια.
Ως προς τις στάσεις – συμπεριφορές, να:
- αναπτύξουν ενδιαφέρον για τη μελέτη της δημογραφίας και της γεωγραφίας.
- εκτιμήσουν τη σημασία των δημογραφικών δεδομένων για την κατανόηση των κοινωνικών εξελίξεων.
- καλλιεργήσουν σεβασμό για τις δημογραφικές και πολιτισμικές διαφορές μεταξύ των χωρών.
- ενισχύσουν τη διάθεση για διερευνητική μάθηση και ανακάλυψη μέσα από το παιχνίδι.
Οργάνωση διδασκαλίας / απαιτούμενη υλικοτεχνική υποδομή
Υλικοτεχνική Υποδομή:
- Κάρτες παιχνιδιού με δημογραφικά στοιχεία διαφορετικών χωρών.
- Χάρτης της Ευρώπης (φυσικός ή ψηφιακός).
- Προτζέκτορας (προαιρετικά, για παρουσίαση των στοιχείων).
- Πίνακας ή flipchart για σημειώσεις.
Οργάνωση τάξης:
- Οι μαθητές/τριες χωρίζονται σε 2 ομάδες.
- Κάθε ομάδα παίρνει ένα σετ καρτών “Υπερατού” με πληροφορίες για διαφορετικές χώρες.
- Οι μαθητές/τριες παίζουν το παιχνίδι συγκρίνοντας τις τιμές των δημογραφικών δεικτών.
Διδακτική Προσέγγιση
Η δραστηριότητα βασίζεται στη διαδραστική και παιγνιώδη μάθηση. Μέσω της συμμετοχής σε ένα παιχνίδι τύπου “Υπερατού”, οι μαθητές/τριες κατανοούν δημογραφικές έννοιες μέσα από τη σύγκριση δεδομένων.
- Βιωματική Μάθηση: Εμπλέκονται ενεργά στο παιχνίδι, ερευνώντας και συγκρίνοντας στοιχεία.
- Διερευνητική Μάθηση: Ενθαρρύνονται να εξάγουν συμπεράσματα για τις χώρες βασιζόμενοι/ες στα δεδομένα των καρτών.
- Συνεργατική Μάθηση: Εργάζονται σε ομάδες, αναπτύσσοντας δεξιότητες επικοινωνίας και διαπραγμάτευσης.
Σκεπτικό Σεναρίου - Επιστημονικό Γνωστικό Υπόβαθρο
Η Ευρώπη παρουσιάζει σημαντικές διαφοροποιήσεις στον τομέα της δημογραφίας, οι οποίες αντικατοπτρίζουν την ιστορική και κοινωνική της εξέλιξη. Από τον 20ό αιώνα, οι πληθυσμοί στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες αυξήθηκαν, με ταυτόχρονη μεταβολή της δομής τους, καθώς οι χώρες μετατράπηκαν από γεωργικές σε βιομηχανικές κοινωνίες. Ωστόσο, η δημογραφική εικόνα της Ευρώπης διαφοροποιείται σημαντικά ανά χώρα. Χώρες του Νότου, όπως η Ιταλία και η Ελλάδα, αντιμετωπίζουν χαμηλά ποσοστά γεννήσεων και υψηλή γήρανση του πληθυσμού, ενώ χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, όπως η Βουλγαρία και η Ρωσία, βιώνουν μείωση του πληθυσμού λόγω υψηλής θνησιμότητας και χαμηλής μετανάστευσης. Από την άλλη, χώρες της Βόρειας Ευρώπης, όπως η Σουηδία, καταγράφουν υψηλότερα ποσοστά γεννήσεων και προσδόκιμου ζωής, κυρίως λόγω της υψηλής ποιότητας ζωής και της στήριξης της οικογενειακής πολιτικής.
Οι δημογραφικές τάσεις στην Ευρώπη σήμερα δείχνουν έναν γηράσκοντα πληθυσμό, με τον μέσο όρο ηλικίας να αυξάνεται διαρκώς. Η μείωση του ποσοστού γεννήσεων και η αύξηση της προσδόκιμου ζωής οδηγούν σε μεγαλύτερη αναλογία ηλικιωμένων, γεγονός που ενδέχεται να έχει σημαντικές επιπτώσεις στην οικονομία και στις κοινωνικές υπηρεσίες στο μέλλον. Αντιθέτως, η μετανάστευση από χώρες εκτός Ευρώπης συμβάλλει στην αύξηση του πληθυσμού σε κάποιες χώρες, αλλά και στη διατήρηση της οικονομικής ανάπτυξης. Οι δημογραφικές αλλαγές στην Ευρώπη συνδέονται στενά με τις πολιτικές και κοινωνικές στρατηγικές κάθε χώρας, επηρεάζοντας το μέλλον του πληθυσμού και τις οικονομικές προοπτικές του.
Περιγραφή σεναρίου
Το σενάριο βασίζεται στο παιχνίδι καρτών «Υπερατού», όπου οι μαθητές/τριες καλούνται να συγκρίνουν πληθυσμιακά δεδομένα μεταξύ διαφορετικών χωρών της Ευρώπης. Οι μαθητές/τριες χωρίζονται σε 2 ομάδες και μοιράζονται ισόποσα τις κάρτες με τα δημογραφικά στοιχεία (π.χ. ποσοστό ηλικιωμένων, προσδόκιμο ζωής, δείκτης γονιμότητας). Κάθε φορά παίζει ένα ζεύγος που αποτελείται από ένα μέλος της κάθε ομάδας. Ο/η παίκτης/τρια που ξεκινά πρέπει να επιλέξει το ισχυρότερο χαρακτηριστικό για να κερδίσει τον γύρο. Το παιχνίδι ολοκληρώνεται με μία αναστοχαστική συζήτηση για τις χώρες της Ευρώπης και τις επιπτώσεις των δημογραφικών αλλαγών.
Τάξεις στις οποίες προτείνεται
Δημοτικό
Δ’/Ε’/Στ’
Χρονική Διάρκεια
45 λεπτά
Εμπλεκόμενες Γνωστικές Περιοχές
- Γεωγραφία
- Μαθηματικά
- Κοινωνικές Επιστήμες
1η
δραστηριότητα
2η
δραστηριότητα
3η
δραστηριότητα
Υλικά
- Χάρτης της Ευρώπης (φυσικός ή ψηφιακός).
- Προτζέκτορας (προαιρετικά, για παρουσίαση των στοιχείων).
- Πίνακας για σημειώσεις (προαιρετικά).
- Φύλλο Εργασίας
Προετοιμασία
Εκτυπώνουμε από ένα φύλλο εργασίας για κάθε μαθητή/τρια.
Εκτέλεση δραστηριότητας (20 λεπτά)
Βήμα 1
Αρχικά ρωτάμε τα παιδιά αν γνωρίζουν κάποιες από τις χώρες της Ευρώπης. Κατόπιν ρωτάμε αν έχουν επισκεφτεί κάποια χώρα της Ευρώπης και αν ναι να μοιραστούν στην τάξη κάτι που γνωρίζουν για τη χώρα/τις χώρες που έχουν επισκεφτεί.
Βήμα 2
Παρουσιάζουμε έναν χάρτη της Ευρώπης και δείχνουμε μερικές χώρες, αναφέροντας κάποιο fun fact για αυτές.
Βήμα 3
Κατόπιν εξηγούμε στα παιδιά ότι οι δημογράφοι για να μελετήσουν έναν πληθυσμό εξετάζουν διάφορους δημογραφικούς δείκτες και τους παρουσιάζουμε με απλά παραδείγματα τους δημογραφικούς δείκτες που θα κληθούν να επεξεργαστούν στη συνέχεια του μαθήματος, ως εξής:
- Πληθυσμός: “Φανταστείτε ότι έχουμε δύο σχολεία. Το ένα έχει 1.000 μαθητές/τρες και το άλλο 500. Ποιο έχει μεγαλύτερο πληθυσμό;“
- Πυκνότητα πληθυσμού: “Αν σε μια τάξη με 25 παιδιά ξαφνικά έρθουν 50 παιδιά, πώς θα νιώθατε; Αυτό είναι σαν την πληθυσμιακή πυκνότητα!“
- Προσδόκιμο ζωής: “Η Αλίκη και ο Μαμαντού πάνε στο ίδιο σχολείο. Ο προπάππους της Αλίκης (ο πατέρας του παππού της) έζησε μέχρι τα 70 του χρόνια, αλλά ο παππούς της είναι ήδη 85. Ο ένας παππούς του Μαμαντού ήταν από την Αφρική και έζησε μέχρι τα 50 του χρόνια ενώ ο άλλος είναι από την Ελλάδα και είναι 75 χρονών. Το πόσο πολύ ζουν οι άνθρωποι εξαρτάται από διάφορους παράγοντες και αλλάζει από εποχή σε εποχή αλλά και από χώρα σε χώρα, αφού σε κάποιες χώρες οι άνθρωποι ζουν πιο πολλά χρόνια από ό,τι σε άλλες.“
- Γονιμότητα: “Φανταστείτε δυο πόλεις με τον ίδιο πληθυσμό. Η μία είναι η Λιλιπούπολη και η άλλη είναι η Ουρανούπολη. Η Λιλιπούπολη έχει τα διπλάσια σχολεία από την Ουρανούπολη. Γιατί συμβαίνει αυτό; Αυτό μπορεί να συμβαίνει γιατί στη Λιλιπούπολη γεννιούνται περισσότερα παιδάκια απ’ό,τι στην Ουρανούπολη και έτσι χρειάζεται περισσότερα σχολεία για να τα φιλοξενήσει. Άρα η Λιλιπούπολη έχει μεγαλύτερη γονιμότητα απο την Ουρανούπολη.”
- Ποσοστό πληθυσμού κάτω των 15 και άνω των 65: “Σκεφτείτε την τάξη σας και την οικογένειά σας. Πού υπάρχουν περισσότεροι άνθρωποι μεγαλύτερης ηλικίας; Πού υπάρχουν περισσότερα παιδιά; “
- Δείκτης ανθρώπινης ανάπτυξης (HDI): “Φανταστείτε μια χώρα όπου όλα τα παιδιά πάνε σχολείο, όλοι οι άνθρωποι έχουν σπίτια και καλή υγεία. Αυτή η χώρα έχει υψηλό HDI.”
- Ρυθμός μεταβολής πληθυσμού: “Αν σε μια χώρα γεννιούνται 100 μωρά αλλά φεύγουν 200 άνθρωποι, ο πληθυσμός της μειώνεται!“
- Ηλικιακή διάμεσος: “Αν μαζευτούμε 11 άτομα και τα βάλουμε στη σειρά από το πιο μικρό στο πιο μεγάλο, η ηλικία αυτού που είναι στη μέση (6η θέση) είναι η ηλικιακή διάμεσος!“
Υλικά
Προετοιμασία
Εκτυπώνουμε έγχρωμα τις κάρτες υπερατού.
Εκτέλεση δραστηριότητας (20 λεπτά)
Βήμα 1
Χωρίζουμε τα παιδιά σε 2 ομάδες. Τα μέλη της κάθε ομάδας στοιχίζονται το ένα πίσω από το άλλο ενώ οι 2 ομάδες στέκονται όρθιες αντικριστά με ένα θρανίο στο ενδιάμεσο.
Βήμα 2
Εξηγούμε στις ομάδες τους κανόνες του παιχνιδιού.
Βήμα 3
Ξεκινάει το παιχνίδι και συνεχίζεται μέχρι να τελειώσουν οι κάρτες ή να λήξει ο χρόνος.
Υλικά
- Πίνακας για σημειώσεις (προαιρετικά)
- Φύλλο εργασίας
Προετοιμασία
Εκτυπώνουμε από ένα φύλλο εργασίας για κάθε μαθητή/τρια.
Εκτέλεση δραστηριότητας (Συνολική διάρκεια 25 λεπτά)
Διεξάγουμε μια σύντομη συζήτηση θέτοντας ερωτήσεις σχετικά με τις εντυπώσεις και τις παρατηρήσεις των παιδιών, σχετικά με το παιχνίδι.
Ενδεικτικές ερωτήσεις και απαντήσεις
1. Εντοπίσατε κάποιο μοτίβο στις χώρες της Ευρώπης;
- Οι χώρες της Βόρειας και Δυτικής Ευρώπης έχουν υψηλό προσδόκιμο ζωής και υψηλό δείκτη ανθρώπινης ανάπτυξης.
- Οι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης συχνά έχουν χαμηλότερο προσδόκιμο ζωής και χαμηλότερο δείκτη ανθρώπινης ανάπτυξης.
- Οι νότιες χώρες, όπως η Ελλάδα και η Ιταλία, έχουν υψηλό ποσοστό ηλικιωμένων και χαμηλή γονιμότητα.
- Οι μικρές χώρες (π.χ. Λουξεμβούργο, Μονακό) έχουν πολύ διαφορετικά δεδομένα από τις μεγάλες χώρες (π.χ. Γερμανία, Ρωσία).
- Οι χώρες με γρήγορη αύξηση πληθυσμού είναι συχνά πιο νέες και αναπτυσσόμενες, ενώ οι χώρες με μείωση πληθυσμού έχουν συχνά χαμηλή γονιμότητα και περισσότερους ηλικιωμένους.
2. Ποιες διαφορές παρατηρήσατε ανάμεσα στις χώρες της Ευρώπης;
- Υπάρχουν χώρες με πολύ μεγάλο πληθυσμό, όπως η Γερμανία, και άλλες με πολύ μικρό, όπως το Λιχτενστάιν.
- Κάποιες χώρες, όπως η Ιταλία και η Ελλάδα, έχουν μεγαλύτερο ποσοστό ηλικιωμένων, ενώ άλλες, όπως η Ιρλανδία, έχουν περισσότερους νέους.
- Το προσδόκιμο ζωής είναι υψηλότερο στη Σουηδία ή την Ελβετία σε σχέση με χώρες της Ανατολικής Ευρώπης.
3. Ποιος δείκτης σας φάνηκε ο πιο σημαντικός για να κερδίσετε στο παιχνίδι; Γιατί;
- Ο πληθυσμός, γιατί οι μεγάλες χώρες είχαν συχνά υψηλότερες τιμές και κέρδιζαν.
- Η γονιμότητα, γιατί έδειχνε ποιες χώρες έχουν περισσότερες γεννήσεις και δυναμικό για το μέλλον.
- Το προσδόκιμο ζωής, γιατί μας έδειξε ποιες χώρες έχουν καλύτερη ποιότητα ζωής.
4. Πώς επηρεάζουν αυτοί οι δείκτες την ποιότητα ζωής των ανθρώπων;
- Το προσδόκιμο ζωής δείχνει πόσο υγιείς είναι οι άνθρωποι και πόσο ζουν κατά μέσο όρο. Σε χώρες με υψηλό προσδόκιμο ζωής, πιθανότατα υπάρχει καλύτερη υγειονομική περίθαλψη και διατροφή.
- Ο δείκτης ανθρώπινης ανάπτυξης (HDI) περιλαμβάνει εκπαίδευση, εισόδημα και υγεία, οπότε αν είναι υψηλός, σημαίνει ότι οι άνθρωποι έχουν καλύτερες συνθήκες ζωής.
- Η γονιμότητα και η ηλικιακή δομή επηρεάζουν το αν μια χώρα έχει αρκετούς νέους για να στηρίξουν τους ηλικιωμένους στο μέλλον. Αν υπάρχουν λίγες γεννήσεις και πολλοί ηλικιωμένοι, μπορεί να υπάρχουν προβλήματα στο σύστημα υγείας και συντάξεων.
- Η πυκνότητα πληθυσμού δείχνει πόσο στριμωγμένοι ή άνετοι ζουν οι άνθρωποι. Αν είναι πολύ υψηλή, μπορεί να σημαίνει περισσότερη κίνηση, λιγότεροι ελεύθεροι χώροι και μεγαλύτερη ρύπανση.
ΚΑΝΟΝΕΣ ΠΑΙΧΝΙΔΙΟΥ
Κάθε κάρτα έχει εννέα δημογραφικούς δείκτες (πληθυσμός, πυκνότητα πληθυσμού, προσδόκιμο ζωής, γονιμότητα, ποσοστό πληθυσμού κάτω των 15 ετών και άνω των 65 ετών, δείκτης ανθρώπινης ανάπτυξης, ρυθμός μεταβολής πληθυσμού, ηλικιακή διάμεσος). Δίπλα από κάθε δείκτη υπάρχει ένα βελάκι με φορά προς τα κάτω ή προς τα πάνω. Το βελάκι δείχνει αν στον συγκεκριμένο δείκτη κερδίζει η μικρότερη ή η μεγαλύτερη τιμή. Οι παίκτες/τριες τραβούν την πρώτη κάρτα ταυτόχρονα και εφόσον καθοριστεί ποια ομάδα θα ξεκινήσει το παιχνίδι, ο/η πρώτος/η παίκτης/τρια εξετάζει τα χαρακτηριστικά της πρώτης του κάρτας και ανακοινώνει το χαρακτηριστικό που κατά τη γνώμη του/της είναι καλύτερο και συγκρίνει την πρώτη κάρτα του/της με την πρώτη κάρτα της άλλης ομάδας. Ο/Η παίκτης/τρια που έχει την τιμή που κερδίζει στον δημογραφικό δείκτη που επιλέχθηκε, κερδίζει τον γύρο, παίρνει και την κάρτα της αντίπαλης ομάδας και τις τοποθετεί στον πάτο της στοίβας καρτών της ομάδας του/της. Δίνει τη σειρά του στον/στην επόμενο/η παίκτη/τρια της ομάδας του/της ο/η οποίος/α θα επιλέξει το επόμενο χαρακτηριστικό προς σύγκριση.
● κάρτα ΥΠΕΡΑΤΟΥ: Η κάρτα ΥΠΕΡΑΤΟΥ (υπάρχει μόνο μία) κερδίζει όλες τις υπόλοιπες κάρτες εκτός από τις Α1, Β1, Γ1 κ.ο.κ., όπου γίνεται σύγκριση των δημογραφικών δεικτών. Εάν 2 κάρτες έχουν την ίδια τιμή στον επιλεγμένο προς σύγκριση δείκτη, τότε οι κάρτες παραμένουν στο θρανίο και τιθς κερδίζει η νικήτρια ομάδα του επόμενου γύρου.
● ΚΙΤΡΙΝΗ ΚΑΡΤΑ: Η κίτρινη κάρτα δίνει τη δυνατότητα στην ομάδα που την έχει να πάρει μια κάρτα από τη στοίβα της άλλης ομάδας, χωρίς να χρειαστεί να συγκρίνει. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο μία φορά και μετά πρέπει να αφαιρεθεί από το παιχνίδι.
● ΚΟΚΚΙΝΗ ΚΑΡΤΑ: Η κόκκινη κάρτα δίνει τη δυνατότητα στην ομάδα που την έχει να πάρει δύο κάρτες από τη στοίβα της άλλης ομάδας, χωρίς να χρειαστεί να συγκρίνει. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο μία φορά και μετά πρέπει να αφαιρεθεί από το παιχνίδι.
● Το παιχνίδι συνεχίζεται μέχρι να τελειώσουν οι κάρτες ή να λήξει ο χρόνος και νικήτρια ομάδα είναι αυτή που έχει συγκεντρώσει όλες ή τις περισσότερες κάρτες.